ئەستێرەکان چۆن لەدایک دەبن، دەژین و کۆتاییان دێت؟ چیرۆکی بزوێنەرە گەردوونییەکان
وێستگە ستایل-
ئەستێرەکان چۆن لەدایک دەبن، دەژین و کۆتاییان دێت؟ چیرۆکی بزوێنەرە گەردوونییەکان
وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان
ئەستێرەکان بزوێنەری سەرەکی گەردوونن، ئەوان ڕووناکی، گەرمی و ئەو توخمە بنەڕەتییانە دروست دەکەن کە ژیانیان پێویستە. لە لەدایکبوونیانەوە لە ناو هەورە گەردەلولییە چڕەکاندا تاوەکو کۆچی دواییە سەرنجڕاکێشەکەیان، ئەستێرەکان بە سووڕێکی ژیاندا تێدەپەڕن کە ملیۆنان بۆ ملیاران ساڵ دەخایەنێت و جیهانێکی نوێ بونیاد دەنێن.
ژیانی ئەستێرەکان لە ناوچەیەکدا دەست پێدەکات کە پێی دەوترێت "نەبۆلا" (Nebulae)، کە هەورێکی گەورەیە لە گاز و تۆز، هێزی کێشکردن دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی ئەم هەورانە و دروستبوونی پڕۆتۆستارەکان. کاتێک یەکگرتنی ناوەکی لە ناو جەرگەیاندا دەست پێدەکات، ئەستێرەکان دەست دەکەن بە درەوشانەوە و قۆناغی سەرەکی ژیانیان دەست پێدەکات و تێیدا ماددەی خاو بۆ هەموو توخمەکان ئامادە دەکەن.
تەمەن و چارەنووسی هەر ئەستێرەیەک بەپێی قەبارەکەی دەگۆڕێت؛ ئەستێرە بچووکەکان وەک کورتەبنە سوورەکان دەتوانن بۆ دەیان ملیار ساڵ بژین، بەڵام ئەستێرە زەبەلاحەکان تەمەنیان کورتە و بە تەقینەوەیەکی مەزن کە پێی دەوترێت "سووپەرنۆڤا" کۆتاییان دێت. هەندێکیان دەبنە ئەستێرەی نێیترۆنی و ئەوانەی زۆر زەبەلاحن دەبنە "کونە ڕەشەکان"، کە ناوچەیەکی گەردوونییە هێندە کێشکردنی بەهێزە تەنانەت ڕووناکیش ناتوانێت لێی دەربچێت و هەموو شتێک بۆ ناو خۆی ڕادەکێشێت.
لەم پڕۆسەیەدا، ئەستێرەکان توخمە گرنگەکانی وەک کاربۆن، ئۆکسجین و ئاسن دروست دەکەن، کە دواتر لە کاتی تەقینەوەیاندا لە بۆشایی ئاسماندا بڵاو دەبنەوە و دەبنە بناغەی دروستبوونی ئەستێرە و هەسارە نوێیەکان و تەنانەت جەستەی مرۆڤیش. بەم شێوەیە، هەموو گەردوون لە ناو یەکدی گەشە دەکات و بەردەوامی بە سووڕی ژیان دەدات.
تێگەیشتن لە سووڕی ژیانی ئەستێرەکان بۆ زانستی فەلەکناسی زۆر گرنگە، چونکە ئەوان کاریگەرییان لەسەر دروستبوونی گەلەئەستێرەکان و سیستەمە هەسارەییەکان هەیە. تێلیسکۆپە پێشکەوتووەکانی وەک "جەیمس وێب" بەردەوامن لە ئاشکراکردنی وردەکاریی زیاتر دەربارەی ئەم زەبەلاحە گەردوونییانە کە تەمەنیان لە عەقڵی مرۆڤ گەورەترە.
خوێندنی ئەستێرەکان مرۆڤ بە گەردوونێکی فراوانەوە دەبەستێتەوە؛ هەموو ئەتۆمێک لە جەستەی ئێمەدا ڕۆژێک لە ڕۆژان لە ناو جەرگەی ئەستێرەیەکدا دروستکراوە، ئەمەش وادەکات ئێمە بە شێوەیەکی قووڵ پەیوەست بین بە سووڕی ژیانی ئەم بزوێنەرە گەردوونییانەوە و هەست بە قەبارەی ڕاستەقینەی خۆمان بکەین.
سەرچاوە: ناسا (NASA)، ڕوانگەی باشووری ئەوروپا، سەنتەری هارڤارد-سمیسۆنیان بۆ فیزیکی گەردوون
PM:09:43:22/12/2025
ئهم بابهته 40
جار خوێنراوهتهوه