پەیامی ماسی لە دنیای خەوندا؛ لە قوڵایی دەریاوە بۆ نهێنییەکانی ناخ

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

بینینی ماسی لە خەودا یەکێکە لە کۆنترین و گەردوونیترین ئەو هێمایانەی لە هۆشیاریی مرۆڤدا جێگیر بووە، کە لە ئەفسانە، ئایین، فۆلکلۆر و تیۆرییە دەروونییەکانی شارستانیەتە جیاوازەکاندا ئامادەیی هەیە. ماسییەکان وێنەی هەڕەمەکی و بێ مانان نین، بەڵکو زۆرجار هەڵگری مانای قوڵی سۆزداری، ڕۆحی و هزریشن، و ئاوێنەیەکن بۆ ئەوەی لەژێر ڕووکەشی هێمنی مێشکی مرۆڤدا دەجوڵێت.

لە دەروونناسیی خەوندا، ماسی پەیوەندییەکی توندوتۆڵی بە "نەست" (The Unconscious)ـەوە هەیە. لەبەر ئەوەی ماسی لەژێر ئاودا دەژی—کە توخمێکە هەمیشە وەک هێما بۆ سۆز و بەشە شاراوەکەی مێشک لێکدەدرێتەوە—زۆرجار نوێنەرایەتی ئەو بیرۆکە، ئارەزوو، یان تێگەیشتنانە دەکات کە هێشتا بە تەواوی نەهاتوونەتە ئاستی هۆشیاری. کاتێک خەونبین ماسی دەبینێت، ڕەنگە مێشکی ئاماژە بەوە بدات کە "شتێکی بەنرخ" خەریکە لە قوڵایی ناخەوە سەردەردەهێنێت و داوا دەکات ببینرێت، تێبگەینرێت، یان لەگەڵ کەسایەتییەکەدا یەکبخرێت.

دۆخی ئاوەکە ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوە دەبینێت لە لێکدانەوەکاندا. ئاوی ڕوون و هێمن، بەگشتی ئاماژەیە بۆ "ڕوونیی سۆزداری"، خۆناسین و ئامادەباشی بۆ وەرگرتنی دەرفەتی نوێ. لە بەرامبەردا، ئاوی لێڵ، شڵەژاو، یان تاریک، ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ سەرلێشێواوی، سەرکوتکردنی سۆزداری، ترس، یان ململانێی ناوەکیی چارەسەرنەکراو. لەم سۆنگەیەوە، خەونەکە تەنها ئەوە نیشان نادات کە چی دۆزراوەتەوە، بەڵکو نیشانی دەدات کە خەونبین تا چەند ئامادەیە ڕووبەڕووی ببێتەوە.

جۆری مامەڵەکردن لەگەڵ ماسییەکە ماناکان وردتر دەکاتەوە. ڕاوکردنی ماسی (گرتنی ماسی) زۆرجار هێمایە بۆ سەرکەوتن، دەستکەوت، یان بەدەستهێنانی تێگەیشتنێک دوای هەوڵ و ماندووبوون؛ ئەمە مانای ئەوەیە خەونبین دەستی گەیشتووە بە بیرۆکەیەکی گرنگ یان ڕاستییەکی سۆزداری. تەماشاکردنی ماسی کە بە ئازادی مەلە دەکات، ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ "توانای شاراوە"، داهێنان، یان دەرفەتێک کە بوونی هەیە بەڵام هێشتا کاری لەسەر نەکراوە. بە پێچەوانەوە، ماسیی مردوو یان بریندار، ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ دەرفەتی لەدەستچوو، پووکانەوەی سۆزداری، یان فەرامۆشکردنی پێداویستییە ناوەکییەکان.

هێما کولتوورییەکان ئەم لێکدانەوانە دەوڵەمەندتر دەکەن. لە زۆرێک لە کۆمەڵگە دێرینەکاندا، بەهۆی پەیوەندییان بە ئاو و زاوزێوە، ماسی وەک هێمای "پیت و بەرەکەت"، زۆری، و خودی ژیان سەیر دەکرا. لە نەریتە ئایینییەکاندا، ماسی هێمای باوەڕ، بژێوی و بەخششی ئیلاهییە. لە فەلسەفەکانی ڕۆژهەڵاتیشدا، ماسی نوێنەرایەتیی هارمۆنی، خۆگونجاندن و ڕەوتی سروشتیی ژیان دەکات. ئەم مانایانە زۆرجار بە شێوەی "نەستی بەکۆمەڵ" کاریگەرییان لەسەر خەونی تاکەکان هەیە.

لە ڕوانگەی (کارل یۆنگ)ـەوە، ماسی دەکرێت وەک وێنەیەکی "ئارکیتاپ" (Archetype) یان نموونەی باڵا سەیر بکرێت—واتە هێمایەکی هاوبەشی مرۆڤایەتی کە لە "نەستی بەکۆمەڵ"ـەوە سەرچاوە دەگرێت. یۆنگ باوەڕی وابوو کە ئەم هێمایانە کاتێک دەردەکەون کە دەروون بە قۆناغی گۆڕانکاری یان وەرچەرخاندا تێدەپەڕێت. بۆیە بینینی ماسی ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ گەشەی کەسی، یەکخستنی دەروونی، یان دەستپێکی قۆناغێکی نوێ لە تێگەیشتن لە خود.

لە ڕووی سۆزدارییەوە، خەونی ماسی زۆرجار لە قۆناغەکانی "تێڕامان" (Introspection) یان گواستنەوەدا دەردەکەوێت. ڕەنگە کاتێک سەر هەڵبدات کە خەونبین خەریکی پڕۆسێسکردنی هەستە شاراوەکانە، یان پێداچوونەوە بە ئاڕاستەی ژیانیدا دەکات. ئەم خەونانە لەبری ئەوەی وەڵامی ڕاستەوخۆ بدەنە دەستەوە، وەک "بانگهێشتنامە" کار دەکەن—بانگهێشت بۆ تێڕامان، بۆ گوێگرتن لە دەنگی ناخ، و ڕێزگرتن لە زیرەکیی نەست.

لە کۆتاییدا، بینینی ماسی لە خەودا بە دەگمەن بێ مانایە. پەیامێکی سیمبوڵییە کە لەلایەن ئەزموونی کەسی، دۆخی سۆزداری و یادەوەریی کولتوورییەوە داڕێژراوە. ئەم جۆرە خەونانە هانی مرۆڤ دەدەن کە سەیری ژێر ڕووکەشی واقیع بکات، دان بە دەوڵەمەندیی ناخیدا بنێت، و ئەو ڕاستییانە قبوڵ بکات کە بە بێدەنگی بیرکردنەوە و بڕیارەکانی ئاڕاستە دەکەن.

سەرچاوەکان: تیۆریی خەونی یۆنگی، میتۆلۆژیای بەراوردکاری، و توێژینەوەکانی سیمبوڵیزمی کولتووری و دەروونی.