سەردەمێکی نوێ لە جیهانی پزیشکیدا؛ ژیری دەستکرد شۆڕش لە دۆزینەوەی دەرماندا دەکات

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

تەکنەلۆژیای ژیری دەستکرد بە شێوەیەکی خێرا و سەرسوڕهێنەر شێوازی دۆزینەوەی دەرمانە نوێیەکان دەگۆڕێت، ئەمەش وایکردووە ئەو پرۆسە ئاڵۆز و درێژخایەنانەی پێشتر چەندین ساڵیان دەخایاند، ئێستا بۆ ماوەیەکی زۆر کەم کورت بکرێنەوە. ئەم وەرچەرخانە تەکنەلۆژییە تەنیا خێراکردنی کات نییە، بەڵکو هیوایەکی گەورەیە بۆ گەیشتن بە چارەسەری هەرزانتر و کاراتر بۆ ئەو نەخۆشییانەی کە تاوەکو ئێستا وەک تەحەدییەکی گەورە لەبەردەم مرۆڤایەتیدا مابوونەوە و هۆکارێک بوون بۆ گیانلەدەستدانی ملیۆنان کەس لە جیهاندا.

ئەم گۆڕانکارییە رادیکاڵە لە کاتێکدایە کە تێچووی پەرەپێدانی تەنیا یەک دەرمانی نوێ دەکرێت لە ملیاران دۆلار تێپەڕ بکات، لەگەڵ هەبوونی مەترسییەکی زۆری شکستخواردن لە قۆناغە جیاوازەکاندا. ئێستا کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی دەرمان و دامەزراوە توێژینەوەییەکان زیاتر و زیاتر پشت بە مۆدێلەکانی ژیری دەستکرد دەبەستن بۆ شیکردنەوەی داتا بایۆلۆژییە زەبەلاحەکان، پێشبینیکردنی کارلێکەکانی نێوان دەرمان و خانەکان، و دیاریکردنی ئەو پێکهاتە بەسوودانەی کە دەبنە کلیل بۆ چارەسەری نەخۆشییەکان، ئەوەی جێی سەرنجە ئەم پرۆسانە ئێستا لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا ئەنجام دەدرێن لەکاتێکدا پێشتر چەندین دەیەی دەخایاند.

لە نوێترین پێشکەوتنەکاندا، کۆمەڵێک گەردیلە کە بە تەواوی لەلایەن ژیری دەستکردەوە دیزاین کراون، چوونەتە قۆناغی تاقیکردنەوەی کلینیکی لەسەر مرۆڤ، بە تایبەتی بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی شێرپەنجە، تێکچوونی کۆئەندامی بەرگری و نەخۆشییە جیناتییە دەگمەنەکان. توێژەران ئاماژە بەوەش دەکەن کە ئامرازەکانی AI تەنیا بۆ دۆزینەوەی دەرمانی نوێ نین، بەڵکو دەتوانن بەکارهێنانی دەرمانە کۆنەکانیش بۆ نەخۆشییە نوێیەکان بگۆڕن و کاریگەرییان دوو هێندە بکەن، کە ئەمە ستراتیژییەتێکی زۆر گرنگ و کاریگەر بوو لە کاتی باری نائاسایی تەندروستی جیهانی و بڵاوبوونەوەی پەتاکاندا، چونکە رێگەی خۆشکرد بۆ دۆزینەوەی خێرای چارەسەر بەبێ تێچوویەکی خەیاڵی.

بناغەی ئەم تەکنەلۆژیا پێشکەوتووە دەگەڕێتەوە بۆ گەشەسەندنی خێرای زانستی فێربوونی ئامێر (Machine Learning)، سیستەمەکانی کۆمپیوتەری هەوری و هاوبەشکردنی فراوانی داتا بایۆمیدیکاڵییەکان لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا، هاوکارییەکانی نێوان کۆمپانیا زەبەلاحەکانی تەکنەلۆژیا و کۆمپانیاکانی دەرمانسازی زۆر چڕتر بووەتەوە، ئەمەش وایکردووە داهێنانەکان لەم کەرتەدا خێراتر ببن و زانستی پزیشکی لە شێوازە کلاسیکییەکەیەوە بەرەو قۆناغێکی نوێ هەنگاو بنێت کە تێیدا هەموو زانیارییە جیناتی و پڕۆتینییەکان وەک داتایەکی ورد بۆ پاراستنی ژیانی مرۆڤ بەکاردێن.

هەرچەندە پسپۆڕان و شارەزایان هۆشداری دەدەن لەوەی کە دەبێت پرۆسەی شەفافیەت، کوالێتی داتا و چاودێرییە ئەخلاقییەکان هاوتای ئەم گەشەکردنە خێرایە بن، بەڵام کۆدەنگییەکی گشتی لە ناوەندە زانستییەکاندا هەیە کە دۆزینەوەی دەرمان لە ڕێگەی ژیری دەستکردەوە چیتر تەنیا بابەتێکی تاقیکاری نییە، بەڵکو بووەتە کۆڵەکەیەکی سەرەکی و بنەڕەتی لە سیستەمی تەندروستی مۆدێرن. ئەم وەرچەرخانە تەنیا کاتی لێکۆڵینەوە کەم ناکاتەوە، بەڵکو دەرگای سەردەمێکی نوێ لە پزیشکی ورد دەکاتەوە کە تێیدا دەرمانەکان بە شێوەیەکی زانستیانە و تایبەت بۆ پێداویستییە بایۆلۆژییەکانی مرۆڤەکان دیزاین دەکرێن.

سەرچاوە: ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، گۆڤاری Nature Medicine و MIT Technology Review