دۆزینەوەی نهێنییەکانی مێژوو لە ڕێگەی "شوێنەوارناسیی مانگی دەستکرد"ەوە

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

تەکنەلۆژیای مانگی دەستکرد پەردە لەسەر لاپەڕە فەرامۆشکراوەکانی مێژووی مرۆڤایەتی لادەبات و جیهانی شوێنەوارناسیی گۆڕیوە بۆ زانستێکی یەکجار ورد و دیجیتاڵی. شوێنەوارناسان لە ساڵی ٢٠٢٥دا توانیویانە لە ڕێگەی وێنە ئاسمانییەکانەوە نەخشەی ئەو ڕێگا بازرگانییە دێرینانە بکێشن کە بۆ چەندین هەزار ساڵ لە ژێر لم و خاکدا حەشار درابوون. ئەم دۆزینەوانە نیشانی دەدەن کە شارستانییەتە کۆنەکان زۆر لەوە زیاتر پەیوەست بوون بەیەکەوە کە ئێمە پێشتر وامان دەزانرا.

ئەم تەکنەلۆژیا نوێیە کە ناسراوە بە LiDAR، دەتوانێت تیشک بنێرێت بۆ سەر زەوی و لە ناو دارستانە چڕەکان و بیابانە بێسەروبەرەکاندا، ئەو دیوار و ڕێگایانە بدۆزێتەوە کە بە چاوی مرۆڤ یان بە کامێرای ئاسایی نابینرێن. شوێنەوارناسان تۆڕێکی یەکجار گەورەی ڕێگاوبان و جێگەی وەستانی کاروانەکانیان دۆزیوەتەوە کە میزۆپۆتامیایان بە دەریای ناوەڕاست و هیندستانەوە بەستووەتەوە. ئەمە دەیسەلمێنێت کە مرۆڤی دێرین خاوەنی سیستەمێکی ئابووری و بازرگانیی جیهانیی یەکجار پێشکەوتوو بووە.

شوێنەوارناسیی تەقڵیدی بۆ چەندین سەدە بەند بوو بە گەڕانی مەیدانی و هەڵکەندنی تاقیگەیی کە ساڵانێکی زۆری دەخایاند، بەڵام شوێنەوارناسیی مانگی دەستکرد ڕێگە دەدات ناوچە یەکجار بەرفراوانەکان لە چەند خولەکێکدا بپشکنرێن. ئەمە نەک تەنها کات و تێچووی گەڕان کەمدەکاتەوە، بەڵکو ڕێگە دەدات ئەو شوێنانە بدۆزرێنەوە کە بەهۆی جەنگ یان سەختیی جوگرافیاوە مرۆڤ ناتوانێت دەستی پێیان بگات، بەمەش مێژووی شارە ونبووەکان دووبارە دەگەڕێتەوە بۆ ناو کتێبەکان.

مێژووی ئەم زانستە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای بەکارهێنانی وێنەی ئاسمانی لە جەنگی جیهانی دووەمدا، بەڵام ئەوەی ئێستا گۆڕاوە بریتییە لە وردیی یەکجار زۆری وێنەکان کە دەتوانن تەنێکی یەک سانتیمەتری لە بۆشایی ئاسمانەوە ببینن. ئەم پێشکەوتنە وایکردووە مێژوونووسان دووبارە پێداچوونەوە بە نەخشە کۆنەکانی جیهاندا بکەنەوە و پەردە لەسەر ئەو پەیوەندییە کولتووری و بازرگانییانە لابدەن کە بۆ هەزاران ساڵ وەک نهێنی مابوونەوە.

لە کۆتاییدا، ئەم دۆزینەوانە نیشانی دەدەن کە مرۆڤایەتی هەمیشە داینامیکی و گەڕیدە بووە و جیهان هەر لە کۆنەوە یەک گوند بووە. پاراستنی ئەم شوێنەوارانە و خوێندنیان لە ڕێگەی تەکنەلۆژیاوە، یارمەتیمان دەدات لە ڕەگی ڕەسەنی خۆمان تێبگەین و بزانین کە شارستانییەتەکانی ڕابردوو چۆن توانیویانە لەگەڵ ژینگەی سەختدا بگونجێن و جیهانێکی ئاوەدان بونیاد بنێن.

سەرچاوە: بەشی شوێنەوارناسی زانکۆی لەندەن، ناشناڵ جیۆگرافیک، گۆڤاری Antiquity Journal.