بۆنێکی ئەفسوناوی کە لە سێ هەزار ساڵ تێپەڕی کردووە؛ دۆزینەوەی قژی شاژنێکی میسری کە هێشتا بۆنی گوڵاوی لێ دێت 

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

لە ڕووداوێکی دەگمەن و سەرنجڕاکێشدا کە سنوورەکانی کات و مێژووی بەزاندووە، شوێنەوارناسان پەردەیان لەسەر یەکێک لە سەرسوڕهێنەرترین نهێنییەکانی میسری کۆن لادا. پارچە قژێکی سروشتی کە تەمەنی بۆ نزیکەی سێ هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، نەک هەر ڕەنگ و شێوەی سروشتیی خۆی پاراستووە، بەڵکو تاوەکو ئەمڕۆش بۆنی ئەو زەیتە بۆندار و گوڵاوانەی لێ دێت کە لەو سەردەمە دوورەدا بۆ جوانکاری بەکار هێنراون، ئەمەش وەک موعجیزەیەکی زانستی و شوێنەوارناسی سەیر دەکرێت.

ئەم دۆزینەوە مێژووییە بێوێنەیە بۆ ساڵی ١٩٠٦ دەگەڕێتەوە، کاتێک تیمێکی پسپۆڕی شوێنەوارناسی لە کاتی کنە و پشکنینە بەردەوامەکانیان لە شاری لوکسۆری میسر، کە لە سەردەمی کۆندا بە "تیبیس" ناسراو بوو، گۆڕێکی دەستلێنەدراو و پارێزراویان دۆزییەوە. ئەم گۆڕە هی شاژنێک بوو بە ناوی "مێریت" و هاوسەرەکەی کە ناوی "خا" بوو. لە کاتی پشکنینی ناو گۆڕەکەدا، سندوقێکی تایبەت بە کەرەستەی جوانکاری دۆزرایەوە کە تێیدا چەندین کەرەستەی زێڕین و گرانبەها هەبوون، بەڵام ئەوەی هەموو تیمەکەی تووشی سەرسوڕمان کرد، پارچە قژێکی سروشتی بوو کە لەناو سندوقەکەدا بە پارێزراوی مابووەوە.

دوای ئەنجامدانی پشکنینی وردی تاقیگەیی و تاقیکردنەوەی DNA، زاناکان دڵنیابوونەوە لەوەی کە ئەم قژە بە تەواوی لەگەڵ پێکهاتەی جێنیتیکی شاژن مێریتدا دەگونجێت و پارچەیەکی ڕەسەنی جەستەی خۆیەتی. ئێرنێستۆ شیاپارێلی، شوێنەوارناسی ناوداری ئیتاڵی کە سەرپەرشتی ئەو هەڵکۆڵینانەی دەکرد، لە یاداشتە تایبەتەکانی خۆیدا بە سەرسامییەوە باسی ئەم دۆزینەوەیەی کردووە. ئەو ئاماژەی بەوە کردووە کە قژەکە ڕەنگی قاوەیی تۆخ بووە و بە شێوەیەکی تێر و پڕ مابووەوە، بەڵام خاڵی هەرە جێی بایەخ ئەوە بوو کە لەگەڵ کردنەوەی سندوقەکە، بۆنێکی خۆشی گوڵاو و زەیتی بۆندار لە قژەکەوە بڵاوبووەتەوە، وەک ئەوەی هەر ئێستا ئەو قژە بۆنباران کرابێت و سێ هەزار ساڵی بەسەردا تێنەپەڕیبێت.

میسرییە کۆنەکان لە مێژوودا بەوە ناسرابوون کە گرنگییەکی بێوێنەیان بە جوانی، پاکوخاوێنی و ڕێکپۆشی دەدا، بەتایبەت لە ناو چینی دەسەڵاتدار و خێزانە شاهانەکاندا. بەکارهێنانی زەیتە سروشتییە دەگمەنەکان، ڕەزین و پێکهاتە کیمیاییە ڕوەکییەکان بۆ پاراستنی جەستە و قژ بەشێکی دانەبڕاو بووە لە کولتوور و ئایینی ئەوان. ئەم دۆزینەوەیە جارێکی دیکە ئەوە دەسەلمێنێتەوە کە میسرییەکان چەندە شارەزای بواری بۆنوسازی و کیمیا بوون، کە توانیویانە پێکهاتەیەک دروست بکەن بۆ ماوەی سێ هەزار ساڵ کاریگەرییەکەی و بۆنەکەی لەناو نەچێت و لەبەرانبەر گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا و تێپەڕبوونی کاتدا بەو شێوەیە خۆی ڕابگرێت.

لە کۆتاییدا، ئەم قژە بۆندارەی شاژن مێریت تەنها پارچە شوێنەوارێکی بێگیان نییە، بەڵکو گەواهیدەرێکی زیندووی شارستانییەتێکی پێشکەوتووە کە توانیویەتی مێژوو لەناو بۆن و بەرامەدا بپێچێتەوە و بمانباتەوە بۆ ناو کۆشکە تفت و پڕ شکۆکانی هەزاران ساڵ لەمەوبەر. دۆزینەوەی ئەم جۆرە پارچانە یارمەتی زاناکان و مێژوونووسان دەدات زیاتر لە وردەکارییەکانی ژیانی ڕۆژانەی پاشا و شاژنەکانی میسر و شێوازی گرنگیدانیان بە لایەنی جوانکاری تێبگەن، کە تا ئێستاش دوای هەزاران ساڵ مرۆڤایەتی و زانستی سەردەم تووشی سەرسوڕمان دەکەن.

سەرچاوە: ئەرشیفی مۆزەخانەی میسری لە تۆرینۆ - یاداشتەکانی شوێنەوارناس ئێرنێستۆ شیاپارێلی.