شۆڕشی پیشەسازی؛ وەرچەرخانێک کە ڕوخساری جیهانی گۆڕی

 وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

شۆڕشی پیشەسازی، کە لە کۆتاییەکانی سەدەی هەژدەهەمدا لە بەریتانیاوە سەریهەڵدا، وەک یەکێک لە کاریگەرترین قۆناغەکانی مێژووی مرۆڤایەتی دەناسرێت؛ قۆناغێک کە بە شێوەیەکی بنەڕەتی ئابووری، کۆمەڵگە و شێوازی ژیانی ڕۆژانەی گۆڕی. ئەم شۆڕشە کە بە پردی پەڕینەوە لە کۆمەڵگەی کشتوکاڵییەوە بۆ نەتەوە پیشەسازییە مۆدێرنەکان دادەنرێت، تەنها شێوازی بەرهەمهێنانی نەگۆڕی، بەڵکو بونیادی کۆمەڵایەتی، پەرەسەندنی شارەکان و تۆڕە بازرگانییە جیهانییەکانیشی سەرلەنوێ داڕشتەوە.

داهێنانە تەکنەلۆژییەکان دڵی ئەم شۆڕشە بوون. بزوێنەری هەڵمی، کە لەلایەن "جەیمس وات"ـەوە پەرەی پێدرا، وایکرد کارگە میکانیزەکراوەکان بە کاراییەکی بێوێنەوە کار بکەن. لە بواری چنیندا، داهێنانەکانی وەک "مەکینەی ڕستن" و "تەونی ماشێنی"، شۆڕشێکیان لە بەرهەمهێنانی قوماش و جلوبەرگدا بەرپا کرد. تەکنیکەکانی تواندنەوەی ئاسن باشتر بوون، هێڵەکانی ئاسن فراوان بوون و ئامێرە میکانییکییەکان بوونە پێوەری سەرەکی لە کارگەکاندا، کە ئەمەش هەم بەرهەمی پیشەسازی و هەم ڕێکخستنی هێزی کاری گۆڕی.

هاوتەریب لەگەڵ گەشەی پیشەسازی، دیاردەی شارنشینی تەشەنەی سەند. شارەکانی وەک مانچستەر، بێرمینگهام و لیڤەرپوڵ بە خێرایی گەورە بوون، چونکە دانیشتووانی گوندەکان بۆ کارکردن لە کارگەکاندا ڕوویان تێ دەکردن. هەرچەندە ئەم ناوەندە شارستانییانە بوونە مەڵبەندی هەلی ئابووری، بەڵام ڕووبەڕووی ئاڵنگاریی وەک قەرەباڵغیی زۆر، نەبوونی پاکوخاوێنی و خراپیی نیشتەجێبوون بوونەوە. دۆخی کرێکاران سەخت و دژوار بوو؛ کاتژمێری کارکردن زۆر، کرێی کەم و ڕووداوی مەترسیدار لە شوێنی کاردا باو بوو. کارکردنی منداڵان دیاردەیەکی بەربڵاو بوو، کە دواتر بووە هۆی سەرهەڵدانی مشتومڕێک بۆ چاکسازی لە یاساکانی کاردا.

لە ڕووی ئابوورییەوە، شۆڕشی پیشەسازی پێکهاتەیەکی چینایەتیی نوێی خوڵقاند. پیشەوەران و خاوەنکارەکان سامانێکی زۆریان کۆکردەوە، لە کاتێکدا چینێکی ناوەڕاست سەریهەڵدا کە داوای خوێندن، بەشداریی سیاسی و چاکسازیی کۆمەڵایەتییان دەکرد. لە هەمان کاتدا، کرێکاران دەستیان کرد بە ڕێکخستنی سەندیکا و بزوتنەوە سەرەتاییەکان بۆ داواکردنی کرێی باشتر و دۆخی سەلامەتتر، کە ئەمەش بەردی بناغەی مافە مۆدێرنەکانی کرێکارانی دانا.

شۆڕشەکە لێکەوتەی جیهانیشی هەبوو. تۆڕە کۆلۆنیالییەکانی بەریتانیا کەرەستەی خاوی وەک لۆکە و خەڵوزیان دابین دەکرد بۆ سووتەمەنیی گەشەی پیشەسازی، لە کاتێکدا تەکنەلۆژیا نوێیەکان بازرگانی و پەیوەندیی نێودەوڵەتییان ئاسانتر کرد. هێڵی ئاسن و کەشتییە هەڵمییەکان مەوداکانیان کورت کردەوە و بازاڕەکانیان بەیەکەوە گرێ دا. پیشەسازیبوون بەرەو ئەوروپا، ئەمریکای باکوور و دواتر ژاپۆن بڵاوبووەوە و هاوسەنگیی هێزی جیهانیی گۆڕی و خێرایی مۆدێرنیزاسیۆنی زیاد کرد.

لە ڕووی مێژووییەوە، ئەم شۆڕشە تەنها بەهۆی تەکنەلۆژیاوە نەبوو، بەڵکو دەستگەیشتن بە سەرچاوەکان، مەعریفەی زانستی، سەقامگیریی سیاسی و کولتووری داهێنان ڕۆڵیان هەبوو. پێشکەوتنە زانستی و ئەندازیارییەکان پەیوەندییەکی توندوتۆڵیان بە پڕاکتیزەکردنی پیشەسازییەوە هەبوو، کە ئەمەش تێکەڵاویی نێوان تیۆری و کرداریی نیشان دەدا.

میراتی شۆڕشی پیشەسازی زۆر بەرفراوانە. بەرهەمهێنانی زیاد کرد، ئاستی ژیانی زۆر کەسی باشتر کرد و دۆزینەوە زانستییەکانی خێراتر کرد. بەڵام لەگەڵ خۆیدا کێشەی ژینگەیی، نایەکسانیی کۆمەڵایەتی و فشاری سەر شارەکانی هێنا کە تا ئەمڕۆش کاریگەرییان ماوە. ئەم شۆڕشە نموونەیەکە بۆ توانای مرۆڤ لە گۆڕینی جیهان، لە هەمان کاتدا بیرخەرەوەیەکە بۆ بەرپرسیارێتیی بەڕێوەبردنی دەرەنجامەکانی گۆڕانکارییە خێراکان.

سەرچاوەکان: جۆیل مۆکیر، ئابووریی ڕۆشنگەر؛ دەیڤد لاندێس، دەوڵەمەندی و هەژاریی نەتەوەکان.