خۆراک و هاوسەنگی؛ هونەری دابەزاندنی کێش بەبێ برسێتی و نهێنییەکانی جەستەیەکی نموونەیی

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

زۆربەی خەڵک کاتێک بڕیاری دابەزاندنی کێش دەدەن، یەکسەر وێنەیەک لە مێشکیاندا دروست دەبێت کە پڕە لە برسێتی و بێبەشبوون و ئازارچێشتن، بەڵام زانستی نوێی خۆراک و پزیشکیی مۆدێرن بە توندی ئەم بۆچوونە کۆنە ڕەتدەکەنەوە و جەخت لەوە دەکەنەوە کە برسیکردنی جەستە نەک تەنها بێسوودە، بەڵکو دەبێتە هۆی تێکدانی هۆرمۆنەکان و خاوکردنەوەی پرۆسەی سووتانی چەوری.

کلیلی سەرەکی بۆ گەیشتن بە کێشێکی نموونەیی و جەستەیەکی تەندروست بریتی نییە لە کەمخۆرییەکی کوشندە، بەڵکو بریتییە لە "هەڵبژاردنی زیرەکانە" و تێگەیشتن لە زمانی جەستە. نهێنییەکە لەوەدایە فێربین چۆن ئەو خۆراکانە هەڵبژێرین کە وەک بەنزین وایە بۆ مەکینەی میتابۆلیزم و پرۆسەی هەرس و سووتانی وزە چالاک دەکەن نەک خاوی بکەنەوە.

لە ڕووی زانستییەوە هەندێک خۆراک هەن کە بە "خۆراکی میتابۆلیک" ناسراون وەک جۆ، هێلکە، ماست، سەوزە گەڵادارە تۆخەکان، چەرەسات و ماسییە چەورەکان. ئەم خۆراکانە بەهۆی دەوڵەمەندییان بە پڕۆتینی پاک و ڕیشاڵی ئاڵۆز، وادەکەن جەستە وزەیەکی زیاتر سەرف بکات بۆ هەرسکردنیان، واتە تۆ دەخۆیت و لە هەمان کاتدا جەستەت کالۆری دەسوتێنێت بۆ شیکردنەوەی ئەو خۆراکە. بۆ نموونە خواردنی هێلکە یان ماسی لە ژەمێکدا، هۆرمۆنەکانی تێربوون وەک لیپتین چالاک دەکات و پەیام بۆ مێشک دەنێرێت کە جەستە تێر بووە، ئەمەش بە پێچەوانەی کاربۆهیدراتە خێراکانە کە دوای کاتژمێرێک دیسان هەست بە برسێتی دەکەیتەوە.

بۆیە خواردنی پڕۆتین و چەورییە تەندروستەکان وەک ئەوەی لە گوێز و بادەمدا هەیە، باشترین ستراتیژە بۆ کۆنترۆڵکردنی ئارەزووی خواردن.

یەکێکی تر لە سودە هەرە گرنگەکانی پەیڕەوکردنی سیستەمێکی خۆراکیی هاوسەنگ، جێگیرکردنی ئاستی شەکرە لە خوێندا. کاتێک ئێمە پشت بە خۆراکە دەستکردەکان و شەکر دەبەستین، ئاستی ئەنسۆلین بە خێرایی بەرز دەبێتەوە و بە خێرایی دادەبەزێت، ئەم دابەزینە کتوپڕە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەو ئارەزووە شێتانەیەی بۆ شیرینی و خواردنە ناتەندروستەکان دروست دەبێت. بەڵام کاتێک خۆراکی پڕ ڕیشاڵ وەک جۆ و سەوزەوات دەخۆین، ئەم ڕیشاڵانە وەک تۆڕێک کار دەکەن و ڕێگە نادەن شەکر بە خێرایی بچێتە ناو خوێنەوە، بەمەش وزەی جەستە بە درێژایی ڕۆژ جێگیر دەبێت و هەست بە ماندوێتی و بێهێزی ناکەیت. ئەم جێگیرییە وادەکات مرۆڤ توانای زاڵبوونی بەسەر نەفسیدا هەبێت و تووشی زێدەخۆری نەبێت.

جگە لە لایەنی جەستەیی، کاریگەریی ئەم خۆراکانە لەسەر لایەنی دەروونی و مێشک سەرسوڕهێنەرە. زانایان سەلماندوویانە کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ هەیە لەنێوان ڕیخۆڵە و مێشکدا، بۆیە ئەوەی دەیخۆین ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر میزاج و بیرکردنەوەمان هەیە. دوورکەوتنەوە لە خۆراکە دەستکرد و قوتووەکان و گەڕانەوە بۆ سروشت، دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی دڵەڕاوکێ و باشبوونی خەو و ڕوونیی مێشک. ئەو کەسانەی ئەم شێوازە پەیڕەو دەکەن، تەنها کێشیان دانابەزێت، بەڵکو هەست دەکەن وزەیان دوو هێندە زیادیکردووە و لە کارەکانیاندا بەرهەمدارترن. کەواتە خواردنی تەندروست تەنها بۆ ئەوە نییە لەبەردەم ئاوێنەدا جوان دەرکەویت، بەڵکو بۆ ئەوەیە ژیانێکی پڕ وزە و دوور لە سستی و نەخۆشی بەڕێ بکەیت و خۆت لەگەڵ جەستەت ئاشت بکەیتەوە.

سەرچاوە: توێژینەوەی زانستیی خۆراک، گۆڤارە تەندروستییەکانی ئەوروپا، ڕاپۆرتی پزیشکانی پسپۆڕی هەرس و میتابۆلیزم.