شۆڕشێکی پزیشکی؛ خوێندنەوەی داهاتووی تەندروستی لە دڵۆپێک خوێندا و کۆتاییهێنان بە کابوسی نەخۆشییە کوشندەکان

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

دونیای پزیشکی لە ئێستادا لە بەردەم گەورەترین وەرچەرخانی مێژووییدایە کە دەکرێت بەراورد بکرێت بە دۆزینەوەی ئەنتیبایۆتیک یان تیشکی ئێکس. زانایان و توێژەرانی بواری پزیشکی توانیویانە بگەنە ئەنجامی پشکنینێکی نوێی خوێن کە بە "تێستی شل" یان (Liquid Biopsy) ناسراوە و توانایەکی سەرسوڕهێنەری هەیە بۆ ئاشکراکردنی نیشانە سەرەتاییەکانی نەخۆشییە کوشندەکانی وەک شێرپەنجە، ئەلزەهایمەر و نەخۆشییەکانی دڵ، ساڵانێک پێش ئەوەی نیشانە جەستەییەکان دەربکەون. ئەم دۆزینەوەیە هەواڵێکی خۆشە بۆ مرۆڤایەتی و کۆتایی بە سەردەمی "چاوەڕێکردن تا نەخۆش دەکەویت" دەهێنێت و دەست دەکات بە سەردەمێکی نوێ کە پێی دەوترێت "پزیشکیی پێشبینیکەر" یان ڕێگریکردن پێش ڕوودان.

ئەم تەکنەلۆژیا پێشکەوتووە لەسەر بنەمای شیکردنەوەی وردی پارچە DNA کان کار دەکات؛ کاتێک هەر خانەیەک لە جەستەی مرۆڤدا دەمرێت یان تێک دەچێت، پارچەی بچووک لە DNAی خۆی دەخاتە ناو خوێنەوە. لە حاڵەتی شێرپەنجەدا، خانە شێرپەنجەییەکان جۆرە DNAیەکی تایبەت دەردەدەن کە جیاوازە لە خانە ساغەکان. ئەم پشکنینە نوێیە وەک ڕادارێک کار دەکات و دەتوانێت لە ناو ملیارەها خانەی خوێندا، ئەو پارچە DNAیە تێکچووانە بدۆزێتەوە تەنانەت ئەگەر گرێ شێرپەنجەییەکە هێشتا بە قەبارەی سەرە دەرزییەک بێت و لە هیچ پشکنینێکی وەک تیشک و سۆنەردا دەرنەکەوێت. ئەمەش واتە دەکرێت کەسێک چارەسەر وەربگرێت پێش ئەوەی نەخۆشییەکە تەشەنە بکات و بگاتە قۆناغە مەترسیدارەکان، بەمەش ڕێژەی چاکبوونەوە دەگاتە نزیکەی ١٠٠٪.

لەلایەکی دیکەوە، ئەم شۆڕشە پزیشکییە تەنها بۆ شێرپەنجە نییە، بەڵکو هیوایەکی گەورەی بەخشیوه بۆ نەخۆشییە مێشکییەکان بەتایبەت ئەلزەهایمەر. تا ئێستا دەستنیشانکردنی ئەلزەهایمەر زۆر ئەستەم بوو تا ئەو کاتەی کەسەکە تووشی لەبیرچوونەوەی توند دەبوو، بەڵام ئەم پشکنینە خوێنە دەتوانێت پرۆتینە زیانبەخشەکانی مێشک ئاشکرا بکات دە بۆ بیست ساڵ پێش دەرکەوتنی نیشانەکان. ئەمە دەرفەتێکی زێڕین دەدات بە پزیشکان و نەخۆشەکان کە لە ڕێگەی گۆڕینی شێوازی ژیان و دەرمانی پێشوەختەوە، ڕێگری لە پوکانەوەی مێشک بکەن یان پرۆسەکە زۆر هێواش بکەنەوە. ئەمە گۆڕانکارییەکی ڕیشەییە لە چەمکی تەندروستیدا، چونکە مرۆڤ چیتر ناچار نییە بە ترسەوە بژی، بەڵکو دەبێتە خاوەنی نەخشەڕێگای تەندروستیی تایبەت بە خۆی.

پسپۆڕان جەخت لەوە دەکەنەوە کە ئەم دۆزینەوەیە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی ڕێژەی مردن بە شێوەیەکی بەرچاو لە جیهاندا و سیستەمی نەخۆشخانەکان دەگۆڕێت. لە جیاتی ئەوەی نەخۆشخانەکان پڕ بن لەو کەسانەی لە قۆناغی کۆتایی نەخۆشیدان، دەبنە ناوەندێک بۆ چاودێری و ڕێنمایی. هەروەها ئەم تەکنیکە زۆر ئاسانتر و بێ ئازارترە لە ڕێگاکانی پێشوو وەک وەرگرتنی پارچە لە جەستە (Biopsy) کە پێویستی بە نەشتەرگەری بوو. داهاتووی تەندروستی بەرەو ئەوە دەچێت کە هەموو مرۆڤێک ساڵانە تەنها بە پێدانی دڵۆپێک خوێن، تەواوی نهێنییەکانی جەستەی خۆی بزانێت و پێش ئەوەی نەخۆشییەکە هێرش بکات، بەرگری لێ بکات. ئەمە خەونی هەزاران ساڵەی پزیشکان بوو کە ئێستا خەریکە دەبێتە ڕاستی.

سەرچاوە: گۆڤارە پزیشکییە نێودەوڵەتییەکانی وەک "The Lancet"، ناوەندەکانی توێژینەوەی شێرپەنجە لە بەریتانیا و ئەمەریکا.