سیگناڵێکی ئاڵۆز لە کەنارەکانی گەردوونەوە؛ گەڕان بەدوای ماددەی تاریکدا دەچێتە قۆناغێکی نوێوە

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان 

تیمی گەردوونناسان کە کار لەسەر نەوەی نوێی ڕوانگە ئاسمانییەکان دەکەن، ڕاپۆرتێکیان دەربارەی دۆزینەوەی سیگناڵێکی وزەبەرز و نائاسایی بڵاوکردەوە کە لە هێشووە گەلەستێرە دوورەکانەوە دێت. ئەم دۆزینەوەیە بووەتە هۆی نوێکردنەوەی خولیای جیهانی بۆ تێگەیشتن لە سروشتی "ماددەی تاریک"، کە یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵەکانی فیزیا. سیگناڵەکە، هەرچەندە کزە بەڵام بە شێوەیەکی بەردەوام دووبارە دەبێتەوە، و لەگەڵ هیچ کام لەو پرۆسە فیزیاوییە ناسراوانەدا ناگونجێت کە تا ئێستا لە گەردووندا تێبینی کراون.

ئەم تێبینییە گرنگە لە کاتی ڕووپێوییەکی ئاسمانیی درێژخایەندا ئەنجامدراوە کە ئامانجی نەخشەکێشانی دەردانی تیشکی گاما بووە لە قووڵایی بۆشایی ئاسماندا. زانایان تێبینی جۆرە شێوازێکی وزەی دووبارەبووەوەیان کردووە کە بە تێپەڕبوونی کات بە جێگیری دەمێنێتەوە، ئەمەش دەریدەخات کە سیگناڵەکە دەرەنجامی ڕووداوێکی گەردوونی کاتی نییە، وەک تەقینەوەی ئەستێرەکان (سۆپەرنۆڤا) یان چالاکییە کتوپڕەکانی کونکونە ڕەشەکان، بەڵکو سەرچاوەیەکی جێگیرتر و قووڵتری هەیە.

شیکردنەوە وردەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕەنگە ئەم سیگناڵە لەگەڵ پێشبینییە تیۆرییەکانی کارلێکی گەردیلەکانی ماددەی تاریکدا بگونجێت، ئەوەی کە فیزیازانان بۆ چەندین دەیەیە هەوڵی دۆزینەوەی دەدەن. هەرچەندە ئەنجامەکان هێشتا بە بنبڕی دانەنراون، بەڵام داتاکان لەگەڵ چەندین مۆدێلی پێشکەوتوودا یەکدەگرنەوە کە باس لە چۆنیەتی تێکشکان یان بەیەکداکەوتنی گەردیلەکانی ماددەی تاریک دەکەن لە ئاستە گەورەکاندا، ئەمەش دەرگایەکی نوێ بۆ سەلماندنی بوونی ئەم ماددەیە دەکاتەوە.

بۆ ماوەی نزیکەی سەدەیەک، ماددەی تاریک وەک یەکێک لە تەمومژاویترین پێکهاتەکانی گەردوون ماوەتەوە، کە وا بڕوا دەکرێت نزیکەی 85%ی هەموو ماددەکانی گەردوون پێکبهێنێت، لە کاتێکدا بە چاو یان بە ئامێرە ئاساییەکان نابینرێت و تەنها لە ڕێگەی کێشکردنەکەیەوە هەستی پێ دەکرێت. تاقیکردنەوەکانی پێشوو، چ لەسەر زەوی و چ لە بۆشایی ئاسماندا، نەیانتوانیبوو بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوە دەربارەی سروشتی گەردیلەیی ئەم ماددەیە بخەنە ڕوو.

ئەگەر ئەم دۆزینەوەیە پشتڕاست بکرێتەوە، دەبێتە خاڵی وەرچەرخان لە زانستی گەردوونناسیدا و یەکەمین بەڵگەی ناڕاستەوخۆ دەربارەی ڕەفتاری ماددەی تاریک پێشکەش دەکات کە لە دەرەوەی کاریگەریی کێشکردن بێت. توێژەران ڕێنمایی دەدەن کە پێویستە چاودێری زیاتر و پشتڕاستکردنەوەی سەربەخۆ ئەنجام بدرێت، بەڵام گەشبینییەکی زۆر لە ناوەندە زانستییەکاندا دروست بووە کە ڕەنگە مرۆڤایەتی لە لێواری تێگەیشتن لە نهێنییە گەورەکەی گەردوون بێت.

سەرچاوە : ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا (ESA)، بەشی ئەسترۆفیزیکی ناسا، گۆڤاری زانستی (The Astrophysical Journal)