لە ڕێوڕەسمە دێرینەکانەوە بۆ جەژنێکی جیهانی؛ ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی کریسمس و نهێنی دیاریکردنی ٢٥ی کانوونی یەکەم

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

لەم کاتژمێرە کۆتاییانەی ساڵی ٢٠٢٥دا، کە جیهان هێشتا لە کەشوهەوای جەژنی کریسمس و شادییەکاندایە و چەند هەنگاوێکی کەم لە ساڵی نوێوە دوورە، زۆرێک لە هاوڵاتییان و توێژەران پرسیاری ئەوە دەکەن کە ئەم جەژنە گەورەیە لە بنەڕەتدا لە چییەوە هاتووە؟ کریسمس کە ساڵانە ملیۆنان مرۆڤ لە سەرتاسەری جیهان بەبێ گوێدانە جیاوازییە ئایینی و کلتوورییەکان یادی دەکەنەوە، تەنها بۆنەیەکی ئایینی سادە نییە، بەڵکو ئاوێتەیەکی ئاڵۆز و سەرنجڕاکێشە لە مێژوویەکی دێرین کە ڕەگەکەی بۆ چەندین هەزار ساڵ بەر لە ئێستا و بۆ ناو کلتوورە جیاوازەکانی مرۆڤایەتی دەگەڕێتەوە، کە دواتر لە ڕێگەی گۆڕانکارییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانەوە شێوازە جیهانییەکەی ئێستای وەرگرتووە.

هەرچەندە لە ئێستادا کریسمس وەک یادی لەدایکبوونی عیسای مەسیح دەناسرێت، بەڵام سەرچاوە مێژووییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەم جەژنە لە ئەنجامی تێکەڵبوونی چەندین نەریتی جیاواز دروست بووە. بەر لە بڵاوبوونەوەی ئایینی مەسیحی، گەلانی ئەوروپا و ناوچەکانی تری جیهان لە کۆتایی مانگی کانوونی یەکەمدا یادی "وەرچەرخانی زستان"یان دەکردەوە، کە تێیدا کورتترین ڕۆژ و درێژترین شەوی ساڵ تێدەپەڕی و مرۆڤەکان خۆشییان دەردەبڕی بۆ گەڕانەوەی تیشکی خۆر و درێژبوونەوەی ڕۆژەکان. ئەم گۆڕانکارییە سروشتییە لە لای گەلانی وەک ڕۆمانەکان، ئەڵمانەکان و سکاندیناوییەکان بە پیرۆز دادەنرا و بە ئاهەنگی گەورە و قوربانیکردن پێشوازییان لێ دەکرد.

یەکێک لە دیارترین ئەو ڕێوڕەسمانەی کاریگەریی قووڵی لەسەر کریسمس هەبووە، جەژنی "ساتورنالیا"ی ڕۆمانییەکان بوو، کە بۆ ڕێزلێنان لە خوداوەندی کشتوکاڵ (ساتورن) ئەنجام دەدرا. لەم جەژنەدا کە هەفتەیەک پێش وەرچەرخانی زستان دەستی پێدەکرد، هەموو کارەکان ڕادەگیران، قوتابخانەکان دادەخران و خەڵکی بە گۆڕینەوەی دیاری و خواردنی بەکۆمەڵ کاتەکانیان بەسەر دەبرد. هاوکات، لە باکووری ئەوروپا گەلانی جێرمەن یادی جەژنی "یول" (Yule)یان دەکردەوە، کە تێیدا دارە گەورەکانیان دەسووتاند و بە لقە سەوزەکان ماڵەکانیان دەڕازاندەوە بۆ ئەوەی لە سەرمای زستان پارێزراو بن، کە دواتر ئەم نەریتانە بوونە بنەمای دروستبوونی داری کریسمسی مۆدێرن.

مێژووی فەرمیی کریسمس وەک جەژنێکی مەسیحی بۆ سەدەی چوارەمی زایینی دەگەڕێتەوە. لەبەر ئەوەی لە کتێبی پیرۆزدا بە ڕوونی ئاماژە بە ڕێکەوتی وردی لەدایکبوونی عیسای مەسیح نەکراوە، کەنیسەی ڕۆم لە سەردەمی پاپا جۆلیۆسی یەکەمدا لە ساڵی ٣٥٠ی زایینی، بڕیاری دا ڕۆژی ٢٥ی کانوونی یەکەم وەک ڕۆژی لەدایکبوونی مەسیح دیاری بکات. ئامانج لەم بڕیارە ئەوە بوو کە جەژنە بتپەرستییە کۆنەکانی وەک ساتورنالیا و جەژنی "خۆری نەبەز" (Sol Invictus) بگۆڕدرێن بۆ جەژنێکی مەسیحی، تاوەکو خەڵکی بە ئاسانی ئایینە نوێیەکە وەربگرن بەبێ ئەوەی واز لە نەریتە دێرینەکانی خۆشی و ئاهەنگگێڕانیان بهێنن.

لەمڕۆدا و لە کاتێکدا ساڵی ٢٠٢٥ بەرەو کۆتایی دەڕوات، کریسمس بووەتە دیاردەیەکی جیهانی کە تێیدا ڕەهەندە ئایینی، کلتووری و بازرگانییەکان پێکەوە کۆبوونەتەوە. هەرچەندە ناوەڕۆکی جەژنەکە گۆڕانی بەسەردا هاتووە، بەڵام جەوهەرەکەی کە بریتییە لە "نیشاندانی میهرەبانی و گەیاندنی تیشکی ئومێد لە تاریکترین ڕۆژەکانی ساڵدا"، وەک خۆی ماوەتەوە. ئەم مێژووە درێژە نیشانی دەدات کە چۆن مرۆڤایەتی دەتوانێت لە ڕێگەی یاد و بۆنەکانەوە پردێک لە نێوان ڕابردوو و ئێستادا دروست بکات و دابونەریتەکان وەک میراتێکی نەوە بۆ نەوە بگوازێتەوە.

ئەرشیفی مێژوویی کەنیسەی ڕۆم، 

سەرچاوە : ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا بۆ کلتوورە دێرینەکان، لێکۆڵینەوەکانی شوێنەواریی جەژنەکانی وەرچەرخانی زستان.