بۆچی بە کورد دەوترێت "گەلی چیا"؟ چیرۆکی پەیوەندییەکی ئەبەدی لە نێوان مرۆڤ و سروشتدا

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

نازناوی "گەلی چیا" بۆ ماوەیەکی زۆرە بە گەلی کوردەوە بەستراوەتەوە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی پەیوەندییەکی قووڵی مێژووییە لە نێوان مرۆڤی کورد و جوگرافیا سەختەکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەم نازناوە تەنها گوزارشت لە شوێنی نیشتەجێبوون ناکات، بەڵکو هێمایەکی گەورەیە بۆ ڕۆحی بەرگری و کۆڵنەدان لە بەرامبەر سەختییەکانی ژیان و مێژوودا.

کۆمەڵگە کوردییەکان بەدرێژایی مێژوو لە ناوچە شاخاوییەکاندا نیشتەجێ بوون کە ئێستا بەسەر وڵاتانی عێراق، ئێران، تورکیا و سوریادا دابەش بوون. ئەم چیا سەرکەش و بەرزانە پارێزگارییەکی سروشتی و جۆرێک لە سەربەخۆییان بە کورد بەخشیوە، کە ڕێگەی داوە داب و نەریت، زمان و شێوازی ژیانی تایبەت بە خۆیان گەشە پێ بدەن. مێژوونووسان جەخت لەوە دەکەنەوە کە چیاکان بوونەتە هێمای خۆڕاگری و پشت بەخۆبەستن لە سەدە جیاوازەکاندا کە ناوچەکە لە ژێر دەستی هێزە بیانییەکان و ململانێ ناوچەییەکاندا بووە.

جوگرافیای کوردستان شێوازی ژیانی کوردی داڕشتووە؛ لە کشتوکاڵی سەر زەوییە پلەبەندەکانی سەر چیاوە تاوەکو دروستکردنی گوندە قەڵاوییەکان و کۆچی وەرزشی بۆ لەوەڕگەکان. چیاکان هەروەها وەک پەناگەیەکی ستراتیژی کار دەکەن لە کاتی پشێوییە سیاسییەکاندا، کە وایکردووە جەنگاوەرانی کورد بتوانن پارێزگاری لە کۆمەڵگەکانیان بکەن و پلەیەک لە سەربەخۆیی بپارێزن. مرۆڤناسان تێبینی ئەوە دەکەن کە ئەم ژینگەیە هەستێکی بەهێزی شوناس و یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی دروست کردووە کە تاوەکو ئەمڕۆش ناسنامەی ڕاستەقینەی کولتووری کورد دیاری دەکات.

نازناوی "گەلی چیا" هەم لە تێبینییەکانی گەڕیدە ئەوروپییەکانی سەدەی نۆزدەیەم و هەم لە ئەدەبیاتی ناوخۆیی کوردیدا دەردەکەوێت، ئەمەش جەخت لەو پەیوەندییە هەمیشەییەی نێوان کورد و خاکەکەی دەکاتەوە. ئەم دەستەواژەیە نەک تەنها ڕاستییە جوگرافییەکان، بەڵکو چەمکە هێماییەکانی وەک خۆڕاگری، بەرگەگرتن و ڕەتکردنەوەی ژێردەستەیی لە خۆدەگرێت.

ناوبردنی کورد وەک "گەلی چیا" زۆر لە وەسفێکی جوگرافی قووڵترە؛ ئەمە هێمایەکی نەمراوە بۆ پاراستنی شوناسی نەتەوەیەک کە چیاکانی کردووەتە تاکە دۆستی خۆی و لە ڕێگەی ئەوانەوە توانیویەتی لە ناو جەرگەی ڕووداوە سەختەکانی مێژوودا بە سەرفرازی بمێنێتەوە.

سەرچاوە: مێژوویەکی مۆدێرنی کورد - دەیڤید مەکدۆواڵ (٢٠٠٠)، ئاغا و شێخ و دەوڵەت - مارتن ڤان بڕاونێسن (١٩٩٢).