جەنگەکان چۆن یادەوەری کولتووری نەتەوەکان دووبارە دادەڕێژنەوە؟

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

جەنگەکان نەک تەنها شوێنەوار لەسەر خاک و دانیشتووان جێدەهێڵن، بەڵکو کاریگەرییەکی قووڵیشیان لەسەر یادەوەری کولتووری هەیە، و شێوازی بیرکەوتنەوە و گواستنەوەی ڕابردوو لەلایەن کۆمەڵگەکانەوە دەگۆڕن و ناسنامەیەکی نوێی بریندار دروست دەکەن.

بە درێژایی مێژوو، ئەو کۆمەڵگانەی تووشی جەنگ بوون، هەوڵیانداوە یادەوەرییەکانی پاڵەوانێتی، ئازار و خۆڕاگری بپارێزن. مۆنۆمێنتەکان، مۆزەخانەکان و ڕێوڕەسمە یادگارییەکان وەک هێمایەک کار دەکەن بۆ ئەوەی چیرۆکی قوربانیانی جەنگ و قارەمانییەتییەکان فەرامۆش نەکرێن و ببێتە وانەیەک بۆ نەوەکانی داهاتوو. شێوازی گێڕانەوەی جەنگ لەلایەن کۆمەڵگەوە، زۆرجار ڕەنگدانەوەی بەها کۆمەڵایەتییەکان و سیاسەتەکانی ئەو سەردەمەیە کە تێیدا دەژین.

لە کاتی جەنگەکان و دوای کۆتایی هاتنیان، ئەدەبیات، مۆسیقا و هونەرە بینراوەکان ئەو هەست و دیدگایانە تۆمار دەکەن کە ڕەنگە مێژووی فەرمی فەرامۆشیان کردبێت. شیعر، گۆرانی، یاداشتنامە و سینەما وەک تۆمارێکی بەدیل کار دەکەن و ئەزموونی مرۆیی لە ناو جەرگەی ململانێکاندا دەپارێزن و نیشانی دەدەن جەنگ چۆن ناخی مرۆڤ دەهەژێنێت. گێڕانەوەی چیرۆکی شەڕ و شۆڕشەکان وا دەکات کۆمەڵگەکان زەبرە دەروونییەکان تێپەڕێنن و تێگەیشتنێکی هاوبەش بۆ ڕووداوە مێژووییەکان دروست بکەن.

بەڵگە مێژووییەکان دەریدەخەن کە یادەوەری کولتووری داینامیکییە؛ سەرکەوتنەکان ئاهەنگیان بۆ دەگێڕدرێت، شکستەکان خەمیان بۆ دەخورێت و گێڕانەوەکان لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر دووبارە لێکدەدرێنەوە. بۆ نموونە، وڵاتانی ئەوروپا لە کاتی لێکۆڵینەوە لە جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم، زۆرجار جەختیان لەسەر پاڵەوانێتی کردووەتەوە لە کاتی ئاماژەدان بە باجی مرۆیی جەنگەکە. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا، نەریتە زارەکییەکان بەردەوامن لە پاراستنی یادەوەریی ئەو جەنگانەی کە ئەگەر وا نەبوایە، ون دەبوون.

تەکنەلۆژیای مۆدێرن یادەوەری کولتووری گۆڕیوە؛ ئەرشیفە دیجیتاڵییەکان، وێنەگرتن و فیلم ڕێگە دەدەن بە دۆکیۆمێنتکردنی وردی ئەزموونەکانی جەنگ. سۆشیاڵ میدیاش ڕێگە دەدات کۆمەڵگەکان مێژووەکانیان بە خێرایی تۆمار بکەن، بەڵام مێژوونووسان هۆشداری دەدەن کە پڕوپاگەندە و گێڕانەوە هەڵبژێردراوەکان دەتوانن یادەوەری بەکۆمەڵ بشێوێنن ئەگەر بە وردی لێکۆڵینەوەیان بۆ نەکرێت.

لە کۆتاییدا، تێگەیشتن لەوەی جەنگەکان چۆن یادەوەری کولتووری دەگۆڕن، زۆر گرنگە بۆ ئاشتبوونەوەی کۆمەڵایەتی و پەروەردەی مێژوویی. ئەمە پەیوەندی نێوان ئەزموونی مرۆیی، چیرۆکخوانی و شوناس نیشان دەدات، و دەیسەلمێنێت کە میراتی ململانێکان زۆر لە دەرەوەی گۆڕەپانی جەنگ درێژ دەبێتەوە و بۆ سەدەها ساڵ کاریگەری لەسەر کولتوور دەمێنێت.

سەرچاوە: ڕێکخراوی یونسکۆ (UNESCO)، بەشی مێژووی زانکۆی ئۆکسفۆرد