شەوی یەڵدا؛ جەژنی دێرینی خێزان و شکۆمەندیی میراتی کوردەواری

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

ئەمشەو لەگەڵ ئاوابوونی دواین تیشکی خۆری پایز و هاتنی یەکەم شەوی وەرزی زستان، هاوڵاتییانی کوردستان و ناوچەکە بەرەوپیری "شەوی یەڵدا" دەچن، کە بە درێژترین شەوی ساڵ و یەکێک لە کۆنترین بۆنە کەلتوورییەکان دادەنرێت. ئەم شەوە کە لە ڕووی گەردوونییەوە هاوکاتە لەگەڵ وەرگەڕانی زستانە، تەنها گۆڕانکارییەکی کاتی نییە، بەڵکو لای کورد و گەلانی ناوچەکە مێژوویەکی چەند هەزار ساڵەی هەیە و وەک هێمایەک بۆ کۆتاییهاتنی تاریکییە درێژەکان و گەیشتن بە بەرەبەیانێکی نوێ یاد دەکرێتەوە.

لە ئێستادا و لە شار و شارۆچکەکانی کوردستان، سەرباری جەنجاڵی ژیانی مۆدێرن و سەرقاڵییەکانی ناو سۆشیاڵ میدیا، هێشتا ڕەسەنایەتی ئەم شەوە پارێزراوە. بازاڕەکان لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە ڕەنگی سووری هەنار و شەوچەرە جۆراوجۆرەکان ڕازابوونەوە، خێزانەکان بە پەرۆشەوە ئامادەکاری دەکەن بۆ ئەوەی ئەمشەو لە ماڵی گەورەی بنەماڵەکانیاندا کۆببنەوە. ئەم کۆبوونەوانە تەنها بۆ بەسەربردنی کات نییە، بەڵکو دەرفەتێکە بۆ نوێکردنەوەی پەیوەندییە خێزانییەکان و گەڕانەوە بۆ ناو باوەشی گەرمی دابونەریتە دێرینەکان کە نەوە دوای نەوە بۆمان ماونەتەوە.

لە ناو خوان و سفرەی یەڵدادا، هەنار وەک شاژنی میوەکان و هێمای سەرەکی ئەم شەوە دەدرەوشێتەوە، کە لای باپیرانمان وەک نیشانەیەک بۆ پیت و بەرەکەت و تیشکی خۆر تەماشا کراوە. خێزانەکان بە خواردنی چەرەسات، شیرینییە ناوخۆییەکان و مێوژ و گوێز، گەرمی دەبەخشنە کۆڕەکەیان. یەکێک لە بەشە هەرە جوانەکانی ئەمشەو، بێداربوونەوەی گەورەکان و گەنجەکانە پێکەوە، کە تێیدا باپیران و داپیران چیرۆکە فۆلکلۆرییەکان، داستانە پاڵەوانێتییەکانی کورد و ئەزموونی ژیانی ڕابردوویان بۆ نەوەی نوێ دەگێڕنەوە، ئەمەش وەک پردێک وایە لە نێوان ڕابردوویەکی پڕ لە چیرۆک و داهاتوویەکی پڕ لە هیوا.

لە لایەکی ترەوە، ناوەندە ئەدەبی و فەرهەنگییەکان لە کوردستان، بە مەراسمی جۆراوجۆر یادی ئەم شەوە دەکەنەوە. خوێندنەوەی شیعری شاعیرانی گەورەی کورد وەک نالی، مەحوی، گۆران و شێرکۆ بێکەس، دەبنە هەوێنی کۆڕە ئەدەبییەکان. لەم کۆبوونەوانەدا، جەخت لەسەر پاراستنی زمانی دایک و ناسنامەی نەتەوەیی دەکرێتەوە، چونکە یەڵدا لە ناو مێژووی ئەدەبیاتی کوردیدا ڕەنگدانەوەیەکی زۆری هەبووە و زۆرجار وەک هێمایەک بۆ چاوەڕوانییەکی درێژ بۆ گەیشتن بە ڕووناکی و ئازادی بەکارهێنراوە.

ڕەگی مێژوویی شەوی یەڵدا بۆ زیاتر لە ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر و بۆ سەردەمی شارستانییەتە کۆنەکانی ئاری و باوەڕە زەردەشتییەکان دەگەڕێتەوە. وشەی "یەڵدا" کە بنەچەکەی سریانییە بە واتای "لەدایکبوون" دێت، کە ئاماژەیە بۆ لەدایکبوونەوەی تیشکی خۆر دوای درێژترین شەوی ساڵ. لەو سەردەمەدا مرۆڤەکان بڕوایان وابوو کە دوای ئەم شەوە، ڕۆژەکان درێژ دەبنەوە و هێزی ژیان گەشە دەکاتەوە. هەر بۆیە بێداربوونەوە لەم شەوەدا نیشانەیەک بووە بۆ خۆڕاگری و تێپەڕاندنی ساردی و تاریکی زستان بە هیوای هاتنی بەهار و سەرکەوتنی ژیان.

لە کۆتاییدا، شەوی یەڵدا پەیامێکی مرۆیی و ئەخلاقی گەورەی تێدایە؛ ئەویش ئەوەیە کە پێکەوەبوون و میهرەبانی دەتوانێت درێژترین و سەخترین کاتەکانیشمان بۆ بگۆڕێت بە شادی. لە جیهانێکی پڕ لە جەنگ و ئاڵۆزیدا، پاراستنی ئەم جۆرە یادە کەلتوورییانە دەبێتە هۆی ئەوەی مرۆڤەکان متمانەیان بە داهاتوو هەبێت و بزانن کە دوای هەموو شەوێکی درێژ، بێگومان بەرەبەیان و تیشکی خۆر چاوەڕوانیان دەکات. یەڵدا جەژنی مانەوە و ناسنامەیە، جەژنی گەڕانەوەیە بۆ لای یەکتر و ڕێزگرتنە لەو میراتە دەوڵەمەندەی کە ناسنامەی ئێمە وەک گەلێکی دێرین پێناسە دەکات.

سەرچاوە : توێژینەوەکانی مێژووی فۆلکلۆری کوردی، ئەرشیفی ناوەندە کەلتوورییەکانی کوردستان، سەرچاوە مێژووییەکانی تایبەت بە جەژنە دێرینەکانی ناوچەکە.