نیشانەکانی کەمی ڤیتامین D دەبنە جێگەی نیگەرانییەکی جیهانی؛ هۆشداری لە لێکەوتە تەندروستییە مەترسیدارەکان دەدرێت

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

ژمارەیەکی زۆر لە پسپۆڕان و شارەزایانی بواری تەندروستی هۆشداری توند دەدەن لە دەرهاویشتە فراوانەکانی کەمی ڤیتامین D لە ناو دانیشتوانی جیهاندا، کە ئەم بارودۆخە بە شێوەیەکی ترسناک پەیوەندی بە چەندین کێشەی ئاڵۆزی جەستەیی و دەروونییەوە هەیە. ئەم ڤیتامینە کە زۆرجار بە "ڤیتامینی تیشکی خۆر" ناودەبرێت، تەنها وەک ماددەیەکی خۆراکی سادە نابینرێت، بەڵکو وەک هۆرمۆنێکی سەرەکی کاردەکات کە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر زۆربەی کۆئەندامەکانی جەستەی مرۆڤ هەیە و کەمییەکەی دەبێتە هۆی تێکچوونی هاوسەنگی بایۆلۆژی.

توێژینەوە نوێیەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بەشێکی زۆر و بەرچاو لە دانیشتوانی گۆی زەوی بڕی پێویستی ڤیتامین D وەرناگرن، کە ئەمەش ڕەگەزێکی بنچینەییە بۆ پاراستنی تەندروستی ئێسکەکان، بەهێزکردنی کارکردنی کۆئەندامی بەرگری و بەرزکردنەوەی ئاستی تەندروستی گشتی. یەکێک لە مەترسییە گەورەکانی ئەم حاڵەتە ئەوەیە کە نیشانەکانی زۆرجار ناڕوون و شاراوەن، ئەمەش وادەکات دەستنیشانکردنی پێشوەختە ببێتە کارێکی قورس و تەحەددایەکی گەورە بۆ پزیشکان، چونکە پشتگوێخستنی لەوانەیە ببێتە هۆی لێکەوتەی مەترسیدار کە ژیانی مرۆڤ بخاتە مەترسییەوە.

کەمی ڤیتامین D زۆرجار بە شێوازی چاوەڕواننەکراو لە جەستەدا دەردەکەوێت؛ ئەو کەسانەی تووشی ئەم حاڵەتە دەبن، ڕەنگە هەست بە ماندوێتییەکی بەردەوام و بێهێزی بکەن کە بە پشوودانیش چاک نابێتەوە، هەروەها زۆر تووشبوون بە نەخۆشییە ڤایرۆسییەکان و هەوکردنەکان نیشانەیەکی تری لاوازی کۆئەندامی بەرگرییە. جگە لەوەش، تێکچوونی مەزاج وەک هەستکردن بە خەمۆکی، دڵەڕاوکێ و گۆڕانی باری دەروونی بە نیشانە سەرەکییەکان دادەنرێن. لاوازی ماسولکەکان، ئازاری درێژخایەنی ئێسکەکان و هێواش چاکبوونەوەی برینەکان ئاماژەی تری گرنگن کە پزیشکان جەخت دەکەنەوە نابێت فەرامۆش بکرێن، چونکە زۆرجار ئەم نیشانانە بە هەڵە بۆ هۆکاری تر دەگەڕێندرێنەوە و ئەمەش چارەسەری ڕاستەقینە دوا دەخات.

هۆکارەکانی مەترسی بۆ تووشبوون بە کەمی ڤیتامین D جۆراوجۆرن، لەوانە کەمی مانەوە لە بەر تیشکی خۆر بەهۆی شێوازی ژیانی ناو ژوورە داخراوەکان، هەروەها ئەو کەسانەی ڕەنگی پێستیان تۆخە یان تەمەنیان بەرەو پیری دەچێت، توانای جەستەیان بۆ بەرهەمهێنانی ئەم ڤیتامینە کەمتر دەبێتەوە. قەڵەوی و هەندێک جۆری نەخۆشی کە کار لە هەڵمژینی خۆراک دەکەن، مەترسییەکان زیاد دەکەن. مێژووی پزیشکی هەمیشە ڤیتامین Dی بە نەخۆشییەکانی وەک ئێسکە نەرمە (ڕیکێتس) لە منداڵان و پووکانەوەی ئێسک لە گەورەکاندا بەستووەتەوە، بەڵام زانستی نوێ دەریخستووە کە کەمیی ئەم ڤیتامینە مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ و تێکچوونی تواناکانی مێشک (کۆگنیتیڤ) زیاد دەکات، ئەمەش وایکردووە وڵاتان دەست بکەن بە کەمپەینی هۆشیاری نیشتیمانی بۆ هاندانی خەڵک بۆ چالاکی دەرەوە و گۆڕینی سیستەمی خۆراک.

پسپۆڕان گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە ناسینەوەی پێشوەختەی نیشانەکانی کەمی ڤیتامین D کلیلی پاراستنی تەندروستییە لە درێژخایەندا. پشکنینی خوێنی خولیی، بەتایبەت بۆ ئەو گرووپانەی کە لە ژێر مەترسیدان، لەگەڵ گۆڕینی شێوازی ژیان، دەتوانێت ڕێگری لە کاریگەرییە خراپەکان بکات. داوا لە هاوڵاتیان دەکرێت کە بەبێ ڕاوێژی پزیشک دەست بە وەرگرتنی حەب و تەواکەرە خۆراکییەکان نەکەن، چونکە دیاریکردنی ژەمی گونجاو (Dosage) زۆر پێویستە بۆ ئەوەی جەستە تووشی ژەهراویبوون نەبێت بەهۆی زۆری ڕێژەی ڤیتامینەکەوە.

سەرچاوە: ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO)، پەیمانگا نیشتیمانییەکانی تەندروستی (NIH) و توێژینەوە زانستییە جیهانییەکان لەسەر کەمی ڤیتامین D لە ساڵی ٢٠٢٥.