مێژووی کوردستان؛ لە شارستانییەتە دێرینەکانەوە تا سنوورە دەستکردەکانی ئەمڕۆ

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

کوردستان، ئەو خاکەی کە لە دێر زەمانەوە لانکەی گەلی کورد بووە، خاوەنی مێژوویەکی دەوڵەمەندە کە هەزاران ساڵ درێژ دەبێتەوە؛ مێژوویەک پڕ لە ئیمپراتۆریەت، شانشین و خەباتێکی بەردەوام بۆ پاراستنی ناسنامەی کولتووری و خاکی نیشتمان.

ئەم هەرێمە کە ئەمڕۆ دابەش بووە بەسەر عێراق، ئێران، تورکیا و سووریادا، بەهۆی جوگرافیاکەیەوە هەمیشە وەک چوارڕیانی شارستانییەتەکان کاری کردووە. هۆز و میرنشینە کوردییەکان لەژێر سایەی ئیمپراتۆریەتە جیاوازەکانی وەک میدییەکان، هەخامەنشییەکان و دواتر عوسمانی و سەفەوییەکان گەشەیان کردووە. بە درێژایی سەدەکان، کوردستان هەم ئەزموونی خۆبەڕێوەبەریی هەبووە و هەم کەوتووەتە ژێر دەسەڵاتی دەرەکی، کە هەردووکیان کاریگەرییان لەسەر دیمەنی کولتووری، سیاسی و کۆمەڵایەتیی ناوچەکە داناوە.

مێژووی مۆدێرن، کێشەی کوردی ئاڵۆزتر کرد. دوای جەنگی جیهانیی یەکەم و هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی، پەیماننامەی سیڤەر بەڵێنی مافی چارەی خۆنووسینی بە کورد دا، بەڵام هەرگیز جێبەجێ نەکرا. دواتر پەیماننامەکان، وەک لۆزان لە ساڵی ١٩٢٣، خاکە کوردنشینەکانیان لەنێوان دەوڵەتانی دراوسێدا دابەش کرد و چەمکی "کوردستانی چوار پارچە"یان دروست کرد، بەمەش کورد بێ نیشتمانێکی خاوەن سەروەری مایەوە.

سەرەڕای ئەم ئاڵنگارییانە، کولتووری کوردی (زمان، نەریت، مۆسیقا و فۆلکلۆر) بە زیندوویی مایەوە. ئەدەب و شیعری کوردی ناسنامەی نەتەوەییان پاراست، لە کاتێکدا پێکهاتە عەشیرەتی و ناوچەییەکان یارمەتیدەر بوون بۆ پاراستنی یەکڕیزیی ناوخۆیی. بزووتنەوە سیاسییەکان لە سەدەی بیستەم و بیست و یەکەمدا بەردەوام بوون لە خەبات بۆ دانپێدانان، خۆبەڕێوەبەری و حوکمڕانیی خۆیی لە بەشە جیاوازەکانی کوردستان.

مێژووی کوردستان شایەتییەکە بۆ خۆڕاگری و مانەوە. سەرەڕای سەدەکان لە دابەشبوون و کۆنترۆڵی دەرەکی، ناسنامەی کوردی بە بەهێزی ماوەتەوە و خەبات بۆ دانپێدانان و یەکڕیزی، هێشتا بەردەوامە لە داڕشتنەوەی سیمای ناوچەکە.

سەرچاوەکان: دەقە مێژووییەکان دەربارەی کوردستان، ئەرشیفە هەرێمییەکان، توێژینەوە کولتوورییە کوردییەکان، ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دەربارەی مافی کەمینەکان.