کاکاو؛ ئەو بەروبوومە پیرۆزەی شارستانیەتی "مایا"ی بەرزکردەوە و هەژاندیشی

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

لەلای گەلی مایای دێرین، کاکاو هەرگیز تەنها بەروبوومێکی کشتوکاڵی نەبووە، بەڵکو وەک دیارییەکی خودایی تەماشا دەکرا؛ میوەیەک کە خوداوەندەکان لە بەهەشتەوە ناردوویانە بۆ ڕێزلێنان لە مرۆڤەکانی مایا. ئەم بەرهەمە لە یەکێک لە پێشکەوتووترین شارستانیەتەکانی مێژوودا، ڕۆحیەت، ئابووری و ژیانی ڕۆژانەی بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر لێک گرێ دابوو.

لە ناو کۆمەڵگای مایادا، کاکاو خاوەنی بەهایەکی مەعنەوی و ماددیی ئێجگار گەورە بوو. دەنکە کاکاوەکان وەک کەرەستەی پیرۆز مامەڵەیان لەگەڵ دەکرا و لە ڕێوڕەسمە ئاینییەکان، مەراسیمە شاهانەییەکان و وەک قوربانی بۆ خوداوەندەکان بەکاردەهاتن. لەودیو باوەڕە ئاینییەکانەوە، کاکاو بڕبڕەی پشتی بازرگانی بوو و وەک دراوێکی متمانەپێکراو لە ئاڵوگۆڕە بازرگانییە ناوخۆیی و هەرێمییەکاندا کاری پێ دەکرا. لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکانی مایادا، دەوڵەمەندی بە ژمارەی دەنکە کاکاوەکان دەپێورا.

وردەکارییەکان لە توێژینەوە شوێنەواری و مێژووییەکانەوە دەریدەخەن کە دەنکە کاکاوەکان بە وردی هەڵدەبژێردران، دەترشێنران، وشک دەکرانەوە و کۆگا دەکران، ئەمەش وای لێدەکردن بەرگە بگرن و بۆ بازرگانی گونجاو بن. خەڵکی کاکاویان دەگۆڕییەوە بە خۆراک، کەرەستەی کارکردن، جلوبەرگ و خزمەتگوزارییەکان، واتە بە کردەیی وەک دراوێک کاری دەکرد. ئەم "ئابوورییە کاکاوییە" پاڵپشتی سەقامگیریی شارستانی، پلەبەندیی کۆمەڵایەتی و تۆڕە بازرگانییە دوورمەوداکانی دەکرد. هەندێک لە مێژوونووسان پێیان وایە کە قەیرانی ژینگەیی، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی لە دارە کاکاوەکان، یان تێکچوونی پڕۆسەی چاندن بووەتە هۆی کەمبوونەوەی توندی بەرهەمی کاکاو. ئەم دابەزینە ڕەنگە سیستەمە ئابوورییەکەی لاواز کردبێت و بەشدار بووبێت لە دروستبوونی ئاژاوەی کۆمەڵایەتی، کە شانبەشانی گۆڕانی کەشوهەوا و ململانێ سیاسییەکان، پرۆسەی داڕمانی ناوەندە شارستانییەکانی مایای خێراتر کرد.

میراتی کولتووریی کاکاو بە کۆتاییهاتنی مایا کۆتایی نەهات. لە ساڵی ١٨٢٨دا، کیمیازانی هۆڵەندی "کۆنراد ڤان هوتێن" شۆڕشێکی لە بەکارهێنانی کاکاودا بەرپا کرد، ئەویش بە داهێنانی ئامێری پەستانی کاکاو (Cocoa Press). ئەم پڕۆسەیە کەرەی کاکاوی لە هەویری کاکاو جیاکردەوە و ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەوەی کاکاو بە ئاسانی لە ئاودا بٹوێتەوە، کە سەرەتایەک بوو بۆ بەرهەمهێنانی شوکولاتەی مۆدێرن. داهێنانەکەی ڤان هوتێن، کاکاوی لە ماددەیەکی ڕێوڕەسمی پیرۆزەوە گۆڕی بۆ کاڵایەکی بازرگانیی جیهانی.

لە کۆتاییدا، کاکاو وەک یەکێک لە بەهێزترین نموونەکان دەمێنێتەوە کە چۆن سەرچاوەیەکی سروشتی دەتوانێت پێناسەی باوەڕ، ئابووری و سەقامگیریی سیاسی بکات. بۆ مایا، دراوێکی خودایی و خوێنبەری ژیانی کولتووری بوو؛ بۆ جیهانی مۆدێرنیش، بوو بە بەردی بناغەی پیشەسازیی شوکولاتە. چیرۆکی کاکاو تەنها چیرۆکی تام و چێژ نییە، بەڵکو چیرۆکی خودی شارستانیەتە.

سەرچاوە: تۆمارە شوێنەوارییەکانی مایا، توێژینەوە ئابوورییەکانی ئەمریکای ناوەڕاست (Mesoamerican)، و گێڕانەوە مێژووییەکان دەربارەی داهێنانی ئامێری پەستانی کاکاو لەلایەن کۆنراد ڤان هوتێن لە ساڵی ١٨٢٨.