مێژووی دەریاوانە ئیسپانییەکان؛ فەرمانڕەوایانی دەریا نەزانراوەکان و ئەندازیارانی جیهانی نوێ

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

دەریاوانە ئیسپانییەکان لە قۆناغێکی هەستیاری مێژوودا لە چەقی گۆڕانکارییە جیهانییەکاندا وەستابوون، ئەوان بوون کە مرۆڤایەتییان بەرەو "سەردەمی دۆزینەوەکان" ئاڕاستە کرد و نەخشەی جیهان، کولتوورەکان، و هاوکێشەی دەسەڵاتیان بۆ هەتاهەتایە گۆڕی.

لە کۆتاییەکانی سەدەی پازدەهەم و سەرەتای سەدەی شانزەهەمدا، ئیسپانیا وەک گەورەترین هێزی دەریایی جیهان دەرکەوت. ئەم هەڵکشانە بەهۆی تێکەڵەیەک لە تەماحی سیاسی، بڵاوکردنەوەی ئایین، و گەڕانێکی بێ وچان بەدوای ساماندا بوو. دەریاوانە ئیسپانییەکان بوێری ئەوەیان نواند زەریاگەلێک ببڕن کە پێشتر وەک "بۆشاییەکی بێ کۆتایی" و سەرچاوەی مەرگ سەیر دەکران، بەمەش ڕێڕەوی دەریایی هەمیشەییان لەنێوان ئەورووپا، ئەفریقا، ئاسیا و کیشوەرەکانی ئەمەریکادا کردەوە.

پێشکەوتنە زانستییەکان لە بواری دەریاوانیدا، وەک داهێنانی "قیبلەنما"، "ئەستێرەپێو" (Astrolabe)، و باشترکردنی دیزاینی کەشتییەکان—بەتایبەت کەشتیی جۆری (Caravel) کە توانای مانۆڕی بەهێزی هەبوو—ڕێگەی بە کەشتیگەلی ئیسپانی دا کە دوورتر و وردتر لە هەر کاتێکی تر گەشت بکەن. دەریاوانەکان بەرگەی سەخترین دۆخەکان دەگرت؛ لە نەخۆشییە کوشندەکانی وەک "ئێسکە نەرمە"، زریانە وێرانکەرەکان، و گۆشەگیرییەکی دەروونیی درێژخایەن لە ناوەڕاستی ئاوەکاندا، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەمانە، بەردەوام بوون لە پێشڕەوی بەرەو ئاوە نەزانراوەکان.

ئەم دەریاوانانە بوونە هۆی دروستبوونی یەکەمین ئیمپراتۆریەتی جیهانی، کە تێیدا ئاڵتوون، زیو، بیرۆکە، زمان و باوەڕەکان بەنێو کیشوەرەکاندا دەگوازرانەوە. بەندەرەکانی وەک "سێڤیلیا" بوونە ناوەندی بازرگانیی جیهانی، و باڵادەستیی هێزی دەریایی ئیسپانیا کاریگەریی وڵاتەکەی بۆ چەندین نەوە پاراست.

لەلایەکی دیکەوە، ئەم سەردەمە لێکەوتەی ئەخلاقیی قورسی بەدوای خۆیدا هێنا، لەوانە داگیرکاری، چەوساندنەوەی دانیشتوانی ڕەسەن، و لەناوچوونی کولتوورە کۆنەکان، کە تا ئەمڕۆش وەک بابەتێکی مشتومڕی مێژوویی دەمێننەوە.

میراتی دەریاوانە ئیسپانییەکان تێکەڵەیەکە لە ئازایەتی، تەماح، داهێنان و دژیەکی. چیرۆکەکانیان بیرخەرەوەی ئەو ڕاستییەن کە هەر دۆزینەوەیەکی گەورە، هەمیشە باجێکی گەورە و دروستکردنێکی نوێی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە.

سەرچاوە : گۆڤاری پێداچوونەوەی مێژووی دەریایی، ئەرشیفی شاهانەی ئیسپانیا.