لیۆ تۆڵستۆی؛ قەڵەمە زەبەلاحەکەی ڕووسیا و فەیلەسوفی ئەخلاق

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

لیۆ تۆڵستۆی، کە ساڵی ١٨٢٨ لە "یاسنایا پۆلیانا" لە ڕووسیا لەدایکبووە، وەک یەکێک لە کاریگەرترین کەسایەتییەکانی مێژووی ئەدەب و فەلسەفەی ئەخلاقی دەمێنێتەوە. ڕۆمانەکان، وتارەکان و تێڕامانەکانی لەسەر ژیان، هزری جیهانییان داڕشتەوە و خوێنەرانیان ناچار کرد ڕووبەڕووی پرسیارە گەورەکانی وەک ڕەوشت، باوەڕ و دۆخی مرۆیی ببنەوە.

شاکارەکانی تۆڵستۆی، لەوانە "جەنگ و ئاشتی" و "ئانا کارێنینا"، چاودێرییە وردەکانی کۆمەڵگەی ڕووسی لەگەڵ تێگەیشتنێکی دەروونیی قوڵ تێکەڵ دەکەن. ئەو دژیەکییەکانی نێوان ئارەزووی شەخسی و چاوەڕوانیی کۆمەڵگە، جەنگ و ئاشتی، خۆشەویستی و ئەرکی پشکنیوە و ئاڵۆزیی ئەزموونی مرۆڤی بە قوڵاییەکی بێ هاوتا تۆمار کردووە. لە دەرەوەی چیرۆک، نووسینە فەلسەفییەکانی، بەتایبەت لە کۆتاییەکانی تەمەنیدا، بانگەشەیان بۆ ناتوندوتیژی، سادەیی و "بەئاگاهاتنەوەی ڕۆحی" دەکرد، کە دواتر کاریگەرییان لەسەر کەسایەتییەکانی وەک (ماهاتما غاندی) و (مارتن لۆسەر کینگ) هەبوو.

تۆڵستۆی کە لە خێزانێکی خانەدان لەدایکبووبوو، خۆی ئەزموونی ئیمتیازات و کۆت و بەندەکانی چینی ئەرستۆکراتیی ڕووسیای کردبوو. خزمەتی سەربازیی سەرەتایی، گەشتەکان و تێکەڵبوونی بە کێشە کۆمەڵایەتییەکانەوە، دیدگایەکی پێ بەخشی کە هەم تایبەتی بوو هەم ڕەخنەگرانە. دواتر، سامان و ئایینی فەرمیی ڕەتکردەوە و بانگەشەی بۆ جۆرێک لە "ئەنارکیزمی مەسیحی" و ڕووەکخۆری دەکرد، کە بووە مایەی شۆک بۆ هاوسەردەمەکانی بەڵام ئیلهامبەخش بوو بۆ نەوەکانی دوای خۆی.

میراتی تۆڵستۆی جیهانییە. بەرهەمەکانی بۆ بێشومار زمان وەرگێڕدراون، لە زانکۆکانی جیهان دەخوێندرێن، و کراونەتە فیلم و شانۆ. چیرۆکی ژیانی ڕەنگدانەوەی گەڕانێکی بەردەوامە بەدوای مانادا، پێداگرییە لەسەر پاکیی ئەخلاقی، و باوەڕبوونە بە هێزی گۆڕانکاریی ئەدەبیات.

بۆ خوێنەرانی سەردەم، تۆڵستۆی تەنها گێڕانەوەیەکی زیرەکانە نییە، بەڵکو ڕێبەرییەکی ئەخلاقییە، کە نیشانی دەدات چۆن چیرۆک دەتوانێت ڕۆشنایی بخاتە سەر کۆمەڵگە و ناخی مرۆڤ بەیەکەوە. کاریگەرییەکەی بەردەوام شەپۆل دەدات لەناو کولتوورەکاندا، و بیرمان دەخاتەوە کە ئەدەبی مەزن سنووری کات، سیاسەت و نەخشەکان دەبەزێنێت.

سەرچاوەکان: ژیاننامەکانی تۆڵستۆی، مێژووی ئەدەبی ڕووسی، و شیکاریی نووسینە فەلسەفییەکانی.