ناوازەترین باڵندەکانی جیهان؛ کاتێک سروشت شاکار دەخوڵقێنێت

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

لەنێوان پەڕە ڕەنگاڵەییە بریقەدارەکان، دەنگە کاریگەرەکان و هەڵسوکەوتە نامۆکاندا، جیهانی باڵندەکان هەرگیز لە سەرسامکردنمان ناوەستێت. باڵندەناسان و شەیدایانی ژیانی کێوی، زۆرجار تیشک دەخەنە سەر ئەو جۆرانەی کە پێچەوانەی پێشبینییەکانن و سەرسوڕهێنەرترین "خۆگونجاندنی پەرەسەندن" لە شێوە، ڕەنگ و زیرەکیدا نمایش دەکەن.

لەنێو باوەڕپێنەکراوەکاندا، باڵندەی (Resplendent Quetzal)ی ئەمریکای ناوەڕاست دەبینین، بەو پەڕە سەوز و سوورە زەقە و کلکە درێژە خەیاڵییەیەوە. لەلایەکی ترەوە، (Kakapo)ی نیوزلەندی هەیە، کە تووتییەکی شەوگەڕی بێ فڕینە و تێکەڵەیەکە لە دەگمەنی، زیرەکی و کەسایەتییەکی خۆشەویست کە سەرنجی ژینگەپارێزانی جیهانی ڕاکێشاوە. هەروەها (Wilson’s Bird-of-Paradise) لە ئەندەنوسیا، کە بە ڕەنگە کارەباییەکانی و "سەمای دڵداری"ـیە ئاڵۆزەکانی بینەر سەرسام دەکات و نموونەیەکە بۆ داهێنانی شانۆییانەی سروشت.

ئەم باڵندانە نیشانی دەدەن چۆن ژینگە بزوێنەری خۆگونجاندن و جوانییە. شوێنی ژیانیان، لە دارستانە باراناوییەکانەوە تا دەشتاییە بەستەڵەکەکانی جەمسەر، ستراتیژیی مانەوە و هەڵسوکەوتی کۆمەڵایەتی و ڕێوڕەسمی هاوسەرگیرییان دیاری دەکات. زۆرێک لەم جۆرانە ڕووبەڕووی هەڕەشەی توند دەبنەوە: لەدەستدانی شوێنی ژیان، گۆڕانی کەشوهەوا و دەستێوەردانی مرۆڤ تەنانەت مەترسی بۆ سەر بەهێزترین باڵندەکانیش دروست کردووە، ئەمەش گرنگیی هەوڵەکانی پاراستن دووپات دەکاتەوە.

بە درێژایی مێژوو، باڵندەکان کاریگەرییان لەسەر کولتوور، ئایین و هونەر هەبووە. لە ئەفسانە دێرینەکانی وەک "قەقنەس" (Phoenix)ـەوە تا فۆتۆگرافیی مۆدێرن، مرۆڤ هەمیشە سەرسامی ئەو داهێنانە فڕیووانەی دەوروبەری بووە. زانستی مۆدێرن ئێستا پەیامێکی بەپەلە زیاد دەکات، ئەویش ئەوەیە کە پاراستنی ئەم جۆرانە مانای پاراستنی هاوسەنگیی ژینگەیی، سیستەمی پەراگواستنەوە و ئیلهامی مرۆڤایەتییە.

هەمەجۆریی باوەڕپێنەکراوی باڵندەکان بیرمان دەخاتەوە کە جیهانی سروشت هێشتا پڕە لە سوپرایز. هەر پەڕێک، هەر ئاوازێک و هەر جوڵەیەک، چیرۆکی مانەوە و خۆگونجاندن و سەرسامییە—شایەتحاڵێکی زیندووە بۆ لێهاتوویی ژیان.

سەرچاوەکان: توێژینەوەکانی باڵندەناسی، ڕاپۆرتەکانی پاراستنی ژیانی کێوی، و هەڵسەنگاندنە جیهانییەکانی هەمەجۆریی بایۆلۆژی.