هاری پۆتەر؛ ئەو ئەفسانە مۆدێرنەی ناسنامەی نەوەیەکی داڕشتەوە

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

زنجیرەی هاری پۆتەر تەنها بریتی نییە لە کۆمەڵێک ڕۆمانی خەیاڵی بۆ خوێنەرە گەنجەکان، بەڵکو وەک ئەفسانەیەکی مۆدێرن دەرکەوت کە چەمکەکانی ناسنامە، ئینتیما، ڕەوشت و مانای "هەڵبژاردن"ی لە زەینی نەوەیەکی تەواودا داڕشتەوە. هێزی ئەم بەرهەمە تەنها لە جادوو و سەرکێشییەکانیدا نییە، بەڵکو لە ڕاستگۆییە سۆزدارییەکان و قوڵاییە سیمبوڵییەکەیدایە، کە ڕێگە بە خوێنەر دەدات شانبەشانی کارەکتەرەکان گەشە بکات و گەورە ببێت.

یەکەم کتێبی زنجیرەکە لە ساڵی ١٩٩٧ لەلایەن (جەی. کەی. ڕۆڵینگ)ـەوە بڵاوکرایەوە، چیرۆکەکە بە منداڵێکی هەتیوی فەرامۆشکراو دەست پێ دەکات کە دەزانێت سەر بە جیهانێکی شاراوەیە، جیهانێک کە بە هاوتەریبی کۆمەڵگەی ئاسایی کار دەکات. هەر لە سەرەتاوە، گێڕانەوەکە جادوو وەک ئامرازێک بۆ هەڵهاتن لە واقیع (Escapism) نیشان نادات، بەڵکو وەک "جامی سەیرکردن" یان ئاوێنەیەک بەکاریدەهێنێت بۆ پشکنینی ململانێ ڕاستەقینەکانی مرۆڤ. خوێندنگەی "هۆگوارتس" تەنها شوێنێک نییە بۆ سەرسامبوون، بەڵکو مەیدانی تاقیکردنەوەی بڕیارە ئەخلاقییەکان، ترس، وەفا و بەرپرسیارێتییە.

جیهانی جادووگەری بە ڕوونییەکی سەرسوڕهێنەرەوە ڕەنگدانەوەی پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانە. پرسەکانی دابەشبوونی چینایەتی لەڕێگەی چەمکی "پاکیی خوێن" و سامانەوە دەردەکەون؛ دەمارگیری لە مامەڵەکردن لەگەڵ "مەگڵ-بۆرنەکان" (ئەوانەی دایک و باوکیان جادووگەر نین) و بوونەوەرە جادووییەکاندا بەرجەستە دەبێت؛ هەروەها ستەمکاری لە دامەزراوەکاندا دەبینرێت کە کۆنتڕۆڵکردن دەخەنە پێش دادپەروەرییەوە. هەڵکشانی "ڤۆڵدیمۆرت" ئاوێنەیەکە بۆ مێژووی ستەمکاری، پڕوپاگەندەی سیاسی و دەستکاریکردنی ترس، لەکاتێکدا بەرەنگاربوونەوەی ئەو، تیشک دەخاتە سەر باجی ئەخلاقیی بێدەنگبوون و بێلایەنی.

لە دڵی زنجیرەکەدا، گەشەی کارەکتەرەکان بەندە بە ئازاری لەدەستدانەوە. گەشتەکەی هاری بە ماتەم و خەم پێناسە دەکرێت، لە کوژرانی دایک و باوکیەوە تا لەدەستدانی مامۆستا و هاوڕێکانی. بەپێچەوانەی پاڵەوانە تەقلیدییەکان، هێزی هاری تەنها لە بەهرە ناوازەکانیدا نییە، بەڵکو لە "هاوسۆزی"، لێبوردەیی، و ڕەتکردنەوەی بە-شەیتان-کردنی بەرامبەرەکەیدایە، تەنانەت ئەگەر دوژمنیشی بێت. ئەم پێداگرییە لەسەر "هەڵبژاردن" لەسەرووی "چارەنوس"ـەوە، یەکێکە لە گرنگترین مشتومڕە فەلسەفییەکانی زنجیرەکە.

کارەکتەرە لاوەکییەکان قوڵاییەکی دەروونیی زیاتر دەبەخشن. "هێرمۆنی" نوێنەرایەتی ژیری و دادپەروەری دەکات، "ڕۆن" بەرجەستەکەری وەفا و هەستکردنە بە نائارامی (Insecurity)، هەروەها کەسایەتییەکانی وەک "سنایپ" تەحەدای تێڕوانینە ساکارەکان دەکەن بۆ چاکە و خراپە. گێڕانەوەکە بەردەوام ڕەهاییگەرایی ئەخلاقی (Moral Absolutism) ڕەت دەکاتەوە و پێشنیاری ئەوە دەکات کە مرۆڤەکان بەرھەمی ئازار، خۆشەویستی و ئەو بڕیارانەن کە لە کاتی ترسدا دەیدەن.

لەگەڵ بەرەوپێشچوونی زنجیرەکە، تۆنی گێڕانەوەکە بە شێوەیەکی بەرچاو پێگەیشت. کتێبە سەرەتاییەکان تەرخان بوون بۆ دۆزینەوە و سەرکێشی، بەڵام بەشەکانی کۆتایی ڕووبەڕووی مەرگ، گەندەڵی سیاسی و لێڵیی ئەخلاقی بوونەوە. ئەم گۆڕانکارییە ڕێگەی بە خوێنەران دا کە هاوتەریب لەگەڵ گەشەی سۆزداریی خۆیان، ڕووبەڕووی بابەتە ئاڵۆزەکان ببنەوە، ئەمەش پەیوەندییەکی یەکجار بەهێزی لەنێوان چیرۆک و جەماوەردا دروست کرد.

لە دەرەوەی ئەدەبیات، هاری پۆتەر کولتووری جیهانیی وەرچەرخاند. فیلمەکان بازنەی کاریگەرییەکەیان فراوانتر کرد، و دامەزراوە ئەکادیمییەکان دەستیان کرد بە لێکۆڵینەوە لێی لە ڕوانگەی فەلسەفە، دەروونناسی و کۆمەڵناسییەوە. کۆمەڵگەی هەواداران و بەرهەمە داهێنەرەکان، زنجیرەکەیان کردە "زمانێکی کولتووریی هاوبەش" کە سنووری نەتەوە، تەمەن و پاشخانی دەبەزاند.

ئەمڕۆ، هاری پۆتەر تەنها وەک زنجیرەیەکی بەناوبانگ نامێنێتەوە، بەڵکو وەک "چوارچێوەیەکی سیمبوڵی" دەمێنێتەوە کە تێیدا ملیۆنان کەس فێری مانای هاوڕێیەتی، ئازایەتی، بەرگری و باجی ئەنجامدانی کاری ڕاست بوون. جادووەکەی بەردەوامە چونکە بە زمانێکی قوڵی مرۆیی دەدوێت: ئەویش ململانێیە بۆ مانەوە بە میهرەبانی لە جیهانێکدا کە ترس و هێز شێوەیان داڕشتووە.

سەرچاوەکان: بڵاوکراوەکانی بلومسبێری، ڕەخنەی ئەدەبی لەسەر گێڕانەوە خەیاڵییەکان، لێکۆڵینەوە کولتوورییەکان لەسەر میتۆلۆژیای مۆدێرن.