"وەرگەڕان"؛ گەشتێک لە ئازاری زەوییەوە بۆ نووری ئاسمان لە دواهەمین شاکاری ڕافائێلدا

وێستگە ستایڵ – سۆلین عوسمان

تابلۆی "وەرگەڕان" (The Transfiguration)، کە لە بەرزترین لووتکەی سەردەمی ڕێنێسانسی ئیتاڵیدا کێشراوە، بە قووڵترین و بەرزەفڕترین کاری هونەرمەندی مەزن "ڕافائێل" دادەنرێت. ئەم شاکارە تەنها وێنەیەکی ئایینی نییە، بەڵکو بەیاننامەیەکی فەلسەفییە دەربارەی باوەڕ، بێئومێدی، و تامەزرۆیی هەمیشەیی مرۆڤ بۆ بەرزبوونەوە بەرەو باڵایی، کە تێیدا سروشی ئیلاهی و ئازاری مرۆڤایەتی لە یەک دیمەنی مەزندا ئاوێتە کراون.

کارینالی ئەوکات "جولیۆ دی مێدیچی" لە ساڵی ١٥١٦دا ئەم کارەی بۆ کەنیسەی (San Pietro) لە ڕۆما بە ڕافائێل سپارد، لە سەردەمێکدا کە کەنیسە دەیویست لە ڕێگەی جوانی و مانای قوڵەوە دەسەڵاتی ڕۆحیی خۆی نوێ بکاتەوە. ڕافائێل پێکهاتەیەکی ئەندازیاریی ئاڵۆز و دەگمەنی هەڵبژارد؛ ئەو لەبری ئەوەی دوو ڕووداوی ئینجیل بەدوای یەکدا بگێڕێتەوە، هەردووکیانی لە یەک کات و یەک تابلۆدا بەرجەستە کرد، تا بینەر ناچار بکات لە پەیوەندیی نێوان ئاسمان و زەوی وردبێتەوە.

بەشی سەرەوەی تابلۆکە، مەسیح نیشان دەدات لەسەر چیای "تابۆر"، کە لەناو ڕووناکییەکی درەوشاوەدا هەڵواسراوە و جەستەی بێ کێش دەردەکەوێت، جلەکانیشی بوونەتە پارچەیەک لە نووری پەتی. موسا و ئەلیاس لە تەنیشتیەوەن، لەکاتێکدا قوتابییەکانی لە خوارەوە چاوی خۆیان دەپارێزن، چونکە بەرگەی شکۆی ئامادەبوونی ئیلاهی ناگرن. ئەم بەشە بە هاوسەنگی، هارمۆنی و ئارامی بەڕێوە دەچێت، کە هێمایە بۆ ڕوونیی ڕۆحی و یاسای نەگۆڕی ئاسمان.

بە پێچەوانەیەکی زەقەوە، بەشی خوارەوەی تابلۆکە نوقمی پشێوی و ئاڵۆزییە. مێردمنداڵێک کە ڕۆحی شەڕەنگێز دەستی بەسەردا گرتووە، بە ئازارەوە دەتلێتەوە و خێزانەکەی دەپاڕێنەوە بۆ یارمەتی، لە دەوریان قوتابییەکانی مەسیح دەبینرێن کە ئاماژەکانی دەستیان پڕە لە سەرلێشێواوی، ترس و دەستەوەستانی. جەستەکان پێچ دەخۆن، دەمارەکان گرژ بوون و سێبەر زاڵە بەسەر دیمەنەکەدا. ڕافائێل بە ئەنقەست ئەم پشێوییەی چڕکردووەتەوە بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەی ئازاری مرۆڤایەتی و سنورداربوونی تێگەیشتنی زەمینی بێت لەو کاتانەی باوەڕ لاواز دەبێت.

"ڕووناکی" لەم تابلۆیەدا تەنها ئامرازێکی بینین نییە، بەڵکو زمانی سەرەکیی لاهوتییە (سیۆلۆژی). نووری ئیلاهی لە سەرەوە دادەبەزێت، لەکاتێکدا فیگەرە مرۆییەکانی خوارەوە لە تاریک و ڕوونیدا دەجەنگن. جوڵەی دەست و نیگاکان بینەر بەرەو سەرەوە ئاڕاستە دەکەن، وەک ئەوەی بڵێن: ڕزگاری و ڕوونیی تەنها لەڕێگەی بەرزبوونەوەی ڕۆحەوە بەدەست دێن.

دەستڕەنگینیی ڕافائێل لە هەموو وردەکارییەکدا دیارە: وردبینیی توێکاریی جەستە (Anatomy)، ڕیالیزمی سۆزداری، و هاوسەنگیی بۆشاییەکان بەشێوەیەک پێکەوە دەژین کە هیچیان ئەوی دی نasڕنەوە. تابلۆکە پێشبینیی چڕیی سۆزداریی سەردەمی "بارۆک" دەکات، بەڵام هێشتا لەسەر بنەماکانی ژیری و ڕێژەیی سەردەمی ڕێنێسانس وەستاوە، وەک پردێک لەنێوان ئارامیی کلاسیکی و درامای داهاتوودا.

بە شێوەیەکی تراژیدی، ڕافائێل لە ساڵی ١٥٢٠ کۆچی دوایی کرد پێش ئەوەی تابلۆکە بە فەرمی ڕادەست بکرێت. کاتێک تەرمەکەی دانرابوو، تابلۆی "وەرگەڕان"ـیان لە تەنیشت تابووتەکەی دانا، وەک ئەوەی هونەرەکەی ببێتە کێلی گۆڕەکەی. لە مەرگدا، ڕافائێل هاوڕێیەتی تابلۆیەکی دەکرد کە باسی لە ئازارێک دەکرد کە بە نووری ئیلاهی چارەسەر کراوە، و سنورداریی مرۆڤ کە بە باڵایی وەڵام دراوەتەوە.

ئەمڕۆ، "وەرگەڕان" لە مۆزەخانەکانی ڤاتیکان پارێزراوە و هێشتا سەرچاوەی سەرسامییە. ئەم تابلۆیە تەنها ماڵئاوایی ڕافائێل نییە لە جیهان، بەڵکو یەکێکە لە بەڵێغترین تێڕامانەکانی هونەری ڕۆژئاوا لەسەر ململانێی نێوان بێئومێدی و هیوا، جەستە و ڕۆح، زەوی و ئاسمان.

سەرچاوەکان: ئەرشیفی مۆزەخانەکانی ڤاتیکان، لێکۆڵینەوەکانی مێژووی هونەری ڕێنێسانس، دەقە شیکارییەکانی هونەری سیۆلۆژی.