نهێنییەکانی قوڵایی ئۆقیانووسەکان ؛ ئەو جیهانە تاریکەی تەحەدای هەموو زانیارییەکانی مرۆڤ دەکات

وێستگە ستایڵ - سۆلین عوسمان

قوڵایی ئۆقیانووسەکان هێشتا وەک نهێنیترین، ترسناکترین و نەزانراوترین ژینگەی سەر گۆی زەوی ماوەتەوە، بە ڕادەیەک کە زانایان بە بەردەوامی دەڵێن "زانیاریمان لەسەر ڕووی مانگ و مەریخ زیاترە وەک لە قوڵایی دەریاکانی خۆمان". ئەم جیهانە شاراوەیە کە بە تاریکیی ڕەها، پلەی گەرمیی نزیک لە بەستن، و پەستانی یەکجار بەهێزی ئاو (کە دەتوانێت ژێردەریایی پۆڵایین تێکبشکێنێت) ناسراوە، وایکردووە بۆ سەدەها ساڵ دەستگەیشتنی مرۆڤ بەو ناوچانە مەحاڵ بێت و تەنها لە ئەفسانەکاندا باس بکرێن.

ئەرکە زانستییە نوێیەکان و ناردنی ڕۆبۆتی پێشکەوتوو بۆ قوڵایی دەریاکان و ناوچەی "خەندەقی ماریانا" (Mariana Trench)، بوونەتە هۆی دۆزینەوەی جۆری نوێی گیانلەبەران کە خاوەنی تایبەتمەندی "بایۆلومینێسێنس"ـن (واتە لە جەستەی خۆیانەوە ڕووناکی دەردەکەن). هەروەها دۆزینەوەی گڕکانە ژێردەریاییەکان و "دوکەڵکێشە ڕەشەکان" (Hydrothermal vents)، کە سیستمێکی ژینگەیی سەربەخۆیان دروستکردووە، جیهانێکی ئاشکرا کرد کە بەبێ تیشکی خۆر دەژی و وزەی خۆی لە کارلێکە کیمیاییەکان و گەرمی ناو ناخی زەوی وەردەگرێت.

ئەم دۆزینەوانە تەحەدای بیرۆکە تەقلیدییەکان دەکەن دەربارەی چۆنیەتی دروستبوونی ژیان و سنوورەکانی بەرگەگرتنی زیندەوەران.

لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، دەریاکان هەمیشە سەرچاوەی ترس و ئەفسانەی دێوەزمەکان بوون بەهۆی فراوانی و هێزەکەیانەوە. بەڵام ئەمڕۆ زانایان باوەڕیان وایە کە تێگەیشتن لە قوڵایی ئۆقیانووسەکان تەنها بۆ زانین و دۆزینەوەی ماسی نوێ نییە، بەڵکو کلیلی تێگەیشتنە لە زانستی کەشوهەوا و سوڕی کاربۆن، چونکە ئۆقیانووسەکان گەورەترین کۆگای هەڵمژینی کاربۆنن. جگە لەوەش، داهاتووی توێژینەوە بایۆلۆجی و پزیشکییەکان لەسەر زەوی بەستراوەتەوە بەم ژینگەیە، چونکە زۆرێک لە دژە-بەکتریا و دەرمانە نوێیەکان بۆ چارەسەری شێرپەنجە لە پێکهاتەی زیندەوەرە دەریاییەکانەوە وەردەگیرێن.

سەرچاوە: توێژینەوەکانی پەیمانگای ئۆقیانووسی Schmidt Ocean Institute و NOAA.