بەکتریای ڕیخۆڵە و مێشک؛ چەکێکی بایۆلۆژیی نوێ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی خەمۆکی

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

پەیوەندی نێوان تەندروستی ڕیخۆڵە و باری دەروونی مێشک بووەتە یەکێک لە گەرمترین بابەتەکانی توێژینەوەی پزیشکی لە ساڵی ٢٠٢٥دا. زاناکان بە بەڵگەی یەکلاکەرەوە سەلماندوویانە کە هەندێک جۆری دیاریکراوی بەکتریای ناو ڕیخۆڵە (Gut Microbiome) ڕۆڵێکی سەرەکی و بڕیاردەر دەگێڕن لە ڕێکخستنی مەزاج و باری سۆزداری مرۆڤدا، ئەمەش دەروازەیەکی نوێی بۆ چارەسەرکردنی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ کردووەتەوە کە پێشتر تەنها بە دەرمانی کیمیایی دەکران.

خەمۆکی کە کاریگەری لەسەر سەدەها ملیۆن کەس هەیە لە جیهاندا، زۆرجار وەڵامی چارەسەرە تەقڵیدییەکان ناداتەوە، ئەمەش وایکردووە زاناکان ڕوو لە "تەوەری ڕیخۆڵە-مێشک" (Gut-Brain Axis) بکەن. توێژینەوەکان نیشانی دەدەن کە ڕیخۆڵەکان بڕێکی زۆر لە دەمارەگوێزەرەوەکانی وەک "سیرۆتۆنین" بەرهەم دەهێنن، کە بە هۆرمۆنی بەختەوەری ناسراوە. ئەگەر هاوسەنگیی بەکتریای ناو ڕیخۆڵە تێکبچێت، کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر مێشک دەبێت و دەبێتە هۆی تێکچوونی مەزاج و دروستبوونی خەمۆکییەکی قووڵ.

ئەم دۆزینەوانە بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی جۆرە چارەسەرێکی نوێ کە بە "سایکۆبایۆتیکەکان" (Psychobiotics) ناسراون. ئەمە لە ڕێگەی بەکارهێنانی پرۆبایۆتیکی تایبەت و گۆڕینی سیستەمی خۆراکەوە دەبێت، بۆ ئەوەی جەستە هان بدرێت بە شێوەیەکی سروشتی ئەو ماددە کیمیاییانە بەرهەم بهێنێت کە مێشک پێویستییەتی بۆ پاراستنی ئارامی. نەخۆشەکان ئێستا دەتوانن لە ڕێگەی پاراستنی تەندروستی کۆئەندامی هەرسیانەوە، جەنگ لە دژی خەمۆکی بەرپاکەن، ئەمەش شۆڕشێکە لە پزیشکیی دەروونیدا.

چەمکی پەیوەندی نێوان گەدە و مێشک ڕەگی لە ناو تیۆرییە پزیشکییە دێرینەکاندا هەبووە، بەڵام تاوەکو داهێنانی تەکنەلۆژیای شیکاریی DNA و میکرۆبایۆم، نەدەکرا بە وردی بزانرێت چ جۆرە بەکتریایەک بەرپرسە لە کام هەستی مرۆڤ. ئێستا زاناکان دەتوانن بۆ هەر جۆرە خەمۆکییەک، جۆرە بەکتریایەکی تایبەت وەک چارەسەر پێشنیار بکەن، ئەمەش نیشانەی گەیشتنە بە لوتکەی پزیشکیی ورد کە تێیدا جەستە وەک یەک یەکەی تەواو مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.

لە کۆتاییدا، ئەم ڕێگە نوێیە ئومێدێکی گەورە دەبەخشێت کە مرۆڤ بتوانێت بەبێ بەکارهێنانی دەرمانی قورس و پڕ زیان، باری دەروونی خۆی جێگیر بکات. گرنگیدان بە خۆراکی تەندروست و سروشتی چیتر تەنها بۆ جوانی جەستە نییە، بەڵکو بۆ پاراستنی مێشک و یادەوەری و بەدەستهێنانی ژیانێکی پڕ لە ئارامییە. ئەمە سەلمێنەری ئەو ڕاستییەیە کە "مرۆڤ ئەوەیە کە دەیخوات" و مێشکی ئێمە لە ناو ڕیخۆڵەکانمانەوە فەرمان وەردەگرێت.

سەرچاوە: زانکۆی ئۆکسفۆرد، گۆڤاری پزیشکی دەروونی جیهانی، بڵاوکراوە تەندروستییەکانی هارڤارد.