پەیامێک لە تاریکیی قوڵی گەردوونەوە؛ زانایان بەدوای وەڵامی ئەو سیگناڵە دەگەڕێن کە خەوی لە جیهان زڕاندووە

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

لەو کاتەوەی مرۆڤ چاوی بڕیوەتە ئاسمان، پرسیارێک هەمیشە وەک مەتەڵێکی چارەسەرنەکراو لە مێشکیدا دەخولێتەوە: "ئایا ئێمە لەم گەردوونە بێسنوورەدا بە تەنیایین یان دراوسێیەکی نەناسراومان هەیە؟" ئەم پرسیارە دێرینە جارێکی تر و بە شێوەیەکی زۆر جددیتر بووەتەوە ڕۆژەڤی ناوەندە زانستییەکان و ئاژانسەکانی بۆشایی ئاسمان، دوای ئەوەی گەردوونناسان توانییان سیگناڵێکی ڕادیۆیی زۆر بەهێز و نامۆ لە قوڵاییەکی دووری گەردوونەوە وەربگرن کە بە (Fast Radio Bursts - FRB) ناسراوە.

ئەوەی ئەم سیگناڵەی کردووەتە بابەتی گەرمی جیهان و جیاوازە لە هەموو ئەو دەنگە هەڕەمەکییانەی پێشتر بیستراون، بریتییە لە "ڕیتمە ڕێکخراوەکەی"؛ ئەم سیگناڵە وەک کاتژمێرێکی ورد کار دەکات و هەموو ١٦ بۆ ١٧ ڕۆژ جارێک بە شێوەیەکی بەردەوام دووبارە دەبێتەوە، وەک ئەوەی کەسێک یان شتێک لەو دیو تاریکییەوە هەوڵی پەیوەندیکردن بدات یان پەیامێکی کۆدکراومان بۆ بنێرێت.

ئەم شەپۆلە ڕادیۆییانە لە ماوەی تەنها یەک لە هەزارەکانی چرکەیەکدا وزەیەک دەردەدەن کە یەکسانە بەو وزەیەی خۆری ئێمە لە ماوەی چەندین ڕۆژدا بەرهەمی دەهێنێت، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە کە سەرچاوەکەی دەبێت هێزێکی گەردوونیی ئێجگار گەورە و ترسناک بێت. زانایان لە ڕوانگەی چایم (CHIME) لە کەنەدا کە تایبەتە بە گوێگرتن لە دەنگەکانی گەردوون، تێبینییان کردووە کە ئەم سیگناڵە بۆ ماوەی چوار ڕۆژ چالاک دەبێت و بەردەوام دەنگی لێ دێت، پاشان بۆ ماوەی ١٢ ڕۆژ بێدەنگ دەبێت، و دواتر هەمان سوڕ دووبارە دەکاتەوە. ئەم شێوازە ڕێکخراوە گومانی ئەوەی دروست کردووە کە ناتوانێت تەنها ڕووداوێکی هەڕەمەکی بێت، چونکە سروشت بە دەگمەن شتی وا ورد و وەک یەک بەرهەم دەهێنێت بەبێ بوونی هۆکارێکی فیزیایی یان میکانیکیی دیاریکراو.

لە ئێستادا کۆمەڵگەی زانستی دابەش بووە بەسەر دوو بۆچوونی سەرەکیدا. بەشێکی زۆری ئەستێرەناسان پێیان وایە کە ئەمە دەرەنجامی دیاردەیەکی سروشتییە و پەیوەندی بە جۆرە ئەستێرەیەکی مردووەوە هەیە کە پێی دەوترێت "ماگنێتار" (Magnetar) یان ئەستێرەی موگناتیسی؛ ئەم ئەستێرە بچووک و چڕانە کە خاوەنی بەهێزترین کێڵگەی موگناتیسین لە گەردووندا، کاتێک دەخولێنەوە یان تووشی "بوومەلەرزەی ئەستێرەیی" دەبن، وزەیەکی زۆر بە ئاڕاستەیەکی دیاریکراودا دەهاوێژن، وەک ڕووناکی فەنارێک کە دەسوڕێتەوە و ناو بە ناو ڕووناکییەکەی بەر چاوی ئێمە دەکەوێت.

ئەم تیۆرییە دەڵێت سوڕی ١٧ ڕۆژەکە ڕەنگە ماوەی خولانەوەی ئەو ئەستێرەیە بێت بە دەوری ئەستێرەیەکی دیکەدا.

لەلایەکی دیکەوە، ژمارەیەک لە زانایان و بیرمەندانی بواری ژیانی دەرەکی (SETI) بە گومانەوە دەڕوانن و ئامادە نین ئەگەری بوونی "سەرچاوەی زیرەک" بە تەواوی ڕەت بکەنەوە.

ئەوان دەپرسن: ئەگەر ئەمە تەکنەلۆژیایەکی پێشکەوتووی شارستانیەتێکی بیانی بێت چی؟ ڕەنگە ئەمانە سیگناڵی بەهێز بن کە بۆ پاڵنانی کەشتییە ئاسمانییە زەبەلاحەکان بەکاربێن کە بە وزەی ڕووناکی کار دەکەن (Light Sails)، یان ڕەنگە وەک "مەنارەیەک" وابێت بۆ ڕێنیشاندانی گەشتە گەردوونییەکان. تەکنەلۆژیای نوێی ڕادیۆ-تێلیسکۆپەکان وایکردووە گوێی مرۆڤ زۆر هەستیار بێت بۆ بیستنی ئەم چرپە نهێنییانەی گەردوون کە ملیۆنان ساڵی ڕووناکی بڕیوە تا گەیشتووەتە زەوی.

هەرچەندە هێشتا وەڵامێکی یەکلاکەرەوە نییە، بەڵام ئەم دۆزینەوەیە دەرگایەکی نوێی کردووەتەوە بۆ تێگەیشتن لە نهێنییە شاراوەکانی گەردوون و ئەوەی کە گەردوون زۆر لەوە چالاکتر و پڕ دەنگترە کە ئێمە پێشتر بیریمان لێ دەکردەوە، و مرۆڤایەتی هێشتا لە سەرەتای ئەلفوبێی خوێندنەوەی ئاسماندایە.

سەرچاوە: توێژینەوەی ئەستێرەناسی لە گۆڤاری Nature، ڕاپۆرتی زانستیی ڕوانگەی CHIME و ناسا.