فرانز کافکا؛ 

پەیامنێری تەنیایی و ئەندازیاری ئەو کابوسانەی لە دونیای مۆدێرندا بوون بە ڕاستی

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

لە مێژووی ئەدەبیاتی جیهانیدا، کەم نووسەر هەن کە ناویان بووبێتە "زاراوە" بۆ وەسفکردنی دۆخێکی دەروونی و کۆمەڵایەتی، بەڵام فرانز کافکا ئەم دەسەڵاتەی هەیە. کاتێک دەڵێین دۆخێکی "کافکایی"، مەبەستمان لە جیهانێکە کە تێیدا مرۆڤ ون بووە، گیرۆدەی یاساگەلێکی بێمانا و ئاڵۆز بووە کە لێیان تێناگات بەڵام دەبێت ملکەچیان بێت.

کافکا تەنها چیرۆکنووس نەبوو، بەڵکو بومەلەرزەپێوێکی هەستیار بوو کە پێش هەموو کەسێک درکی بەو ئازار و تەنیاییە کوشندەیە کرد کە مرۆڤی مۆدێرن لە سەدەی بیستەم و بیست و یەکدا تێیدا دەژی. ئەم نووسەرە چیکییە بە ڕەچەڵەک جولەکەیە، بە زمانێکی سارد و وشک باسی لە گەرمترین ئازارەکانی ناخ دەکرد و توانی وێنەی مرۆڤێک بکێشێت کە لە نێوان چەرخی دەسەڵات و بیرۆکراسیدا ورد و خاش بووە.

شاکارە هەرە دیارەکەی بە ناوی "مسخ" (The Metamorphosis) یان گۆڕان، باشترین نموونەی فەلسەفەی کافکایە. کاتێک گریگۆر سامسا بەیانییەک لە خەو هەڵدەستێت و دەبینێت بووە بە خوایەندێکی (مێروویەکی) زەبەلاح، کافکا نایەوێت چیرۆکێکی خەیاڵیمان بۆ بگێڕێتەوە، بەڵکو دەخوازێت گەورەترین ترسیمان نیشان بدات کە بریتییە لە "لەدەستدانی بەها".

گریگۆر تا ئەو کاتەی کار دەکات و پارە پەیدا دەکات بۆ خێزانەکەی، مرۆڤە و خۆشەویستە، بەڵام کاتێک توانای کارکردنی نامێنێت و دەگۆڕێت، دەبێتە بارێکی قورس و تەنانەت خێزانەکەی خۆشی لێی بێزار دەبن و ئاواتی مردنی دەخوازن. ئەمە تراژیدیای مرۆڤی سەردەمە کە تێیدا بەهاکان بەندە بە بەرهەمهێنانەوە و ئەگەر سوودت نەما، بوونت وەک مرۆڤ دەکەوێتە ژێر پرسیارەوە.

لە ڕۆمانی "دادگایی"شدا، جۆزێف کەی بەیانییەک لە خەو هەڵدەستێت و دەستگیر دەکرێت بەبێ ئەوەی تاوانەکەی بزانێت؛ ئەو بە نێو کۆڕادۆرە تاریکەکانی دادگادا دەڕوات و هەوڵ دەدات تێبگات، بەڵام دەسەڵات هەمیشە دوورەدەست و نادیارە، ئەمەش ڕێک وێنەی مرۆڤە لە بەرامبەر سیستەمە سیاسی و ئیدارییە ئاڵۆزەکانی ئەمڕۆدا.

ژیانی تایبەتیی کافکا کلیلی تێگەیشتنە لە بەرهەمەکانی، بەتایبەتی پەیوەندییە ئاڵۆزەکەی لەگەڵ باوکیدا. باوکی کافکا پیاوێکی بەهێز، دەنگ بەرز و دەسەڵاتخواز بوو، کە هەمیشە کافکای بە لاواز و بێ کەڵک دەزانی. ئەم ترسە لە "باوک" لە بەرهەمەکانیدا گۆڕا بۆ ترس لە "دەسەڵات" و "خودا" و "یاسا". کافکا لە نامە بەناوبانگەکەیدا بۆ باوکی دەنووسێت: "من لەبەردەم تۆدا وەک کرمێک وایم کە پێ دەنێیت پیایدا." ئەم هەستە بە بچووکی و تاوانباری، بووە هەوێنی زۆربەی نووسینەکانی. ئەو خۆی فەرمانبەرێکی کۆمپانیای دڵنیایی بوو، ڕۆژانە کاری نوسینگە و مامەڵەی بێزارکەری دەکرد، بۆیە بە باشی دەیزانی چۆن ڕۆحی مرۆڤ لەنێو کاغەز و مۆر و ئیمزادا دەمرێت.

یەکێک لە سەیرترین ڕووداوەکانی مێژووی ئەدەب پەیوەستە بە وەسیەتەکەی کافکاوە.

ئەو مرۆڤێکی ئەوەندە گۆشەگیر و بێ متمانە بە خۆ بوو، پێش مردنی بە نەخۆشیی سیل لە تەمەنی ٤٠ ساڵیدا، هەموو دەستنووسەکانی دایە دەست هاوڕێ نزیکەکەی "ماکس برۆد" و وەسیەتی کرد کە دەبێت بەبێ خوێندنەوە هەموویان بسوتێنێت. بەڵام خۆشبەختانە ماکس برۆد گەورەترین "خیانەتی پیرۆز"ی لە مێژوودا ئەنجام دا و وەسیەتەکەی جێبەجێ نەکرد.

ئەگەر برۆد گوێڕایەڵ بوایە، ئێستا ئێمە نەماندەزانی کافکا کێیە و کتێبخانەی جیهانی لە گەنجینەیەکی بێهاوتا بێبەش دەبوو. کافکا مرد بەڵام نووسینەکانی زیندوون، چونکە ئەو باسی لە سەردەمێک نەدەکرد کە تێپەڕیوە، بەڵکو باسی لە داهاتوویەک دەکرد کە ئێمە ئێستا تێیدا دەژین؛ دونیایەک کە تێیدا تەکنەلۆژیا و بیرۆکراسی دەتوانن مرۆڤ بکەنە ژمارەیەکی بێ ناو و نیشان. خوێندنەوەی کافکا تەنها چێژ نییە، بەڵکو ڕووبەڕووبوونەوەیە لەگەڵ ئەو ئاوێنەیەی کە تاریکترین گۆشەکانی ناخمان نیشان دەدات.

سەرچاوە: ئەرشیفی ئەدەبی ئەوروپی، نامەکانی کافکا بۆ باوکی، لێکۆڵینەوە فەلسەفی و دەروونناسییەکان لەسەر ئەدەبی مۆدێرن.