هەموو هێلكەكان مەخەنە سەبەتەی بەغداوە

لە سەروبەندی هاتنی ئەمریكا بۆ ناوچەكە و رووخاندنی رژێمی سەدام، ستراتیجی كورد روو لە بەغدا بوو. بە ئەندازەیەك كە زۆر دۆستی كورد و چاودێری بیانی تائێستاش لۆمەی سەركردایەتی كورد دەكەن لەوەی كوردستان نیمچە دەوڵەتێكی سەربەخۆ بووە و لەگەڵ كەوتنی رژێمەكەی سەدامدا، تەسلیم بە بەغدایان كردەوە.

گەرچی كوردستان لە ستراتیجی رووكردنە بەغدا دەستكەوتی زۆری هەبوو، بەڵام دوای چەند ساڵێك راستییەكی مەترسیدار دەركەوت كە بە كەوتنی سەدام كۆتایی بە عەقڵیەتی شۆڤینی و فاشیزمی عەرەبی نەهاتووە. بۆیە كورد تووشی نائومێدییەكی گەورە بوو، بەتایبەتیش كە ئەوانەی هاتبوونە سەر حوكم و سەرچاوەی نائومێدیەكەی كوردستان بوون، كەسانێك بوون وەك كورد قوربانیی دەستی فاشیزمی بەعس بوون و هاوپەیمانی كورد بوون لە رووخاندنی ئەو رژێمە و هاوبەش بوون لە دروستكردنەوەی دەوڵەتە نوێیەكەیان. وەلێ‌ زۆر زوو ئەو وێنایەیان لە خۆیاندا بەرجەستە كرد كە ئەگەر هەمان هەلومەرج و هەمان دەسەڵاتی سەدام بۆ ئەوان بڕەخسێ، لە سەدام زیاتر دەكەن بەرامبەر بە گەلی كوردستان.

ئەم نائومێدبوونەی كورد لە بەغدا، هەرێمی كوردستانی ناچار كرد بەدوای دەروازەی دیكەدا بگەڕێ. بەجوهدی زۆر و بەسازشكردن بۆ توركیا دەرگایەكی بەڕووی خۆیدا كردەوە كە ئومێدی ئەوەی لەسەر دروست بوو قەرەبووی دەرگا داخستنەكەی بەغدای بۆ بكاتەوە. لەو سەروبەندەدا كە هەموو ئومێدەكان لەسەر توركیا هەڵچنرابوون، رەخنە و سەرنجێكی زۆر رووبەڕووی كوردستان دەكرایەوە و زۆر بوون ئەوانەی لە ناوخۆ و دۆستی دەرەكیش ئامۆژگاریی كوردیان دەكرد بەوەی هەموو هێلكەكان نەخەنە سەبەتەی توركیاوە. بەتایبەتیش كە هاوسەنگی بەرژەوەندیی هەرێمایەتی لەسەر حسابی ئێران بە قازانجی توركیا بوو. هەرچەندە لەمەشیاندا سەرەڕای دەستكەوتگەلێكی زۆر بۆ كوردستان، بەڵام لە شەڕی داعش و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەردا، توركیاش هاوشێوەی بەغدا كوردستانی نائومێد كرد.

هەرێمی كوردستان دوای نائومێدبوونی لە توركیا و بەشێكیشی بەهۆی لێكەوتەكانی دوای داگیركردنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، وەك حاڵەتێكی ناچاری جارێكی تر رووی لە بەغدا كردووەتەوە. سەرەڕای ئەو خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنە دەقیقەی بەغدا كە لە دوورمەودادا مەترسییەكانی لە سەدام كەمتر نابن بۆ كوردستان، لانیكەم بۆ ئێستا كورد بژارەی تری ئەوتۆی لەبەردەست نییە. هەرچەندە هاتنە سەر حوكمی (عادل عەبدولمەهدی) بۆ كورد و بۆ بەغداش قۆناغێكی تازەی هێناوەتە پێش، گرنگە هەرێمی كوردستان سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت و ئەوەی قابیل بە چارەسەرە هەنگاوی پێویستی بۆ بنێت، بەڵام لێرەشدا سیاسەتی دروست ئەوەیە كە پەند لە هەڵەكانی رابردوو وەرگرین و ئەمجارە هەموو هێلكەكان بەتەنیا نەخەینە سەبەتەی بەغداوە.

دوای كەوتنی سەدام، بۆ ماوەیەك ئەیاد عەللاوی سەركردایەتی بەڕێوەبردنی عێراقی كەوتە دەست، ئەو ماوەیە كوردیش پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغدا باڵای دەكرد و ئومێدی زۆر لەسەر عەللاوی هەڵچنرا. بەڵام زۆری نەخایاند جەعفەری هات و بەدوای ئەویشدا مالیكی و پاشان عەبادی وەك سێكوچكەیەكی دەسەڵات و حوكمی تائیفی، ریسی خەونەكانی كوردیان كردەوە بە خوری و ئەوەی بە هەشتا ساڵ حوكمی تاكڕەوی و دیكتاتۆرییانەی سوننە لە عێراق بە پێنج جار جینۆسایدكردنی كوردیشەوە بۆیان نەكرا، حوكمی سێكوچكەی (دەعوە) بە كەمتر لە 10 ساڵ حوكمڕانی، كوردستانیان ناچار كرد بەدوای رێگای دەربازبوون لە عێراق بگەڕێت.

بۆیە هاتنی عادل عەبدولمەهدیش ناكرێ زۆر ئومێدی لەسەر بینابكرێت. چونكە ستراتیج و ئامانجی لەگەڵ تەشەیوع یەك ناگرێتەوە، لەبەر ئەوە بەدوور نازانرێت لە هەر دەرفەتێكدا لە دەسەڵات دووری بخەنەوە. لە حاڵەتێكدا ئەگەر كابینەكەشی بەردەوام بوو، هێشتا هەر ناكرێت پێمانوابێت هەموو كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر دەستی ئەو چارەسەر دەبن. لەگەڵ ئەوەی لەڕووی واقیعییەوە بەغدا و كوردستان پێویستیان بەوەیە كەشێكی ئاسایی و دۆستانە لەنێوانیان هەبێت.

سەرۆك وەزیرانیش وەك دۆستێكی كورد دەخوازێت شانازی ئەوەی هەبێت كە چارەیەك بۆ كێشەكان بدۆزێتەوە. لە هەرێمی كوردستانیشەوە هەمان هیوا و مەیل هەیە بۆ بەغدا، بەڵام نابێت ئەوەش لەبەرچاو نەگرین كە كێشەكان قووڵ و ئاڵۆزن. مەلا مستەفا چوار ساڵ لە 1970 بۆ 1974 خەریكی گفتوگۆ بوو. مام جەلال لە ناوەڕاستی هەشتاكاندا نزیكەی دوو ساڵ بەڕێی بەغداوە بوو. لە دوای ساڵی 1991یش بەرەی كوردستانی بەنوێنەرایەتی هەموو گەلی كورد درێژەی بە دانوستاندن دا، سەرئەنجام هەموو هەوڵەكان بێئاكام بوون. تەنانەت دوای كەوتنی سەدام و چوونی كورد بۆ بەغدا و بەشداریی راستەقینەی لە نووسینەوەی دەستوور و لە حوكمڕانیی وڵاتەكەش، ئەنجامەكەی روون بوو كە كێشەكان و لێكەوتەكانی قووڵتر بوونەوە.

دەكرێت بەشێك لەو كێشە تازانەی لە چەند ساڵی رابردوودا لە نێوان هەولێر و بەغدا دروست بوون، وەك كێشەی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی، جۆر و چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ كێشەكانی نەوت، ئەمانە بە یاسا یان بە رێككەوتنی سیاسی چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، هەرچەندە ئەمەش ئەگەرێكی لاوازە، چونكە هەر رێككەوتنێك بێتە ئاراوە لەنێوان هەولێر و بەغدا، حكومەتی بەغدا زۆرینەی هیچ كوتلەیەكی پەرلەمانی لەپشت نییە و دەشێ‌ حیزبەكان لەڕێگەی فراكسیۆنەكانیانەوە رەتیبكەنەوە. ئەگەر وەك دۆخێكی تاكتیكی و بۆ زیاتر وابەستەكردنی هەرێم بە بەغداوە ئەوەشیان كرد، بەڵام جەوهەری كێشەی كورد لە عێراق نەوت و پارە نییە. كێشەی خاك و ناسنامەیە. كێشەی نەمانی متمانەیە، ترسە لە دووبارەبوونەوەی جینۆساید. بەغدای ئێستا هیچكام لەمانەی پێ چارەسەر ناكرێت و ناتوانێ‌ دڵنیایی بۆ كورد بگەڕێنێتەوە.

ئه‌م بابه‌ته 2440 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌