جیاوازی چینایەتی و پەیوەندی بە زیادبوونی توندوتیژیەوە

‌بەهار مونزیر

توندوتیژی دژ بە ژنان بە درێژایی مێژوو قبوڵکراوە و تەنانەت بەئاسانیش قبوڵکراوە. زیاتر لە دوو هەزار ساڵ لەمەوبەر، یاسای ڕۆمانی دەسەڵاتی ژیان و مردنی بە پیاوێک دا بەسەر ژنەکەیدا. لە سەدەی هەژدەهەمدا، یاسای گشتی ئینگلیزی ڕێگەی بە پیاوێک دا کە ژنەکەی و منداڵەکانی بە دارێک یان چەقۆیەک کە لە پەنجەی گەورەتر نەبێت، سزا بدات. ئەم "فەرمانڕەوایی پەنجەیە" لە ئینگلتەرا و ئەمریکا بەردەوام بوو تا کۆتایی سەدەی ۱۹. زۆرێک لە فێمێنیستەکان دەڵێن توندوتیژی دژ بە ژنان دەرئەنجامی کلتوورێکی قووڵی پیاوسالارییە کە هاندەرەو پاداشت دەدات بە زاڵبوونی پیاوان، ئەوان دەڵێن کە لە کلتووری پیاوسالاریدا، پیاوان ئەگەری زیاتریان هەیە توندوتیژی بەکاربهێنن بۆ ئەوەی پێگەی زاڵیان بپارێزن (  ( Origins of Violence Against Women ئەو ژنانەی لە ماڵە خراپەکانەوەن ئەو ماڵانەی کە ژنان تیایدا کۆنترۆڵ دەکرین و توندوتیژیان بەرامبەر دەکریت ئەگەری ئەوەیان زیاترە کاتژمێرێکی کەمتر کاربکەن و کەمتر بەرهەمدار بن کاتێک کار دەکەن. ئەمەش هەژموونی پیاوسالاری دروست کردووە و ژنانی وەک هەژموون لەسەرکراو هێشتۆتەوە لە کۆمەڵگەدا بەدرێژایی ئەو مێژووەی هەیە لە ڕوانگەی کۆمەڵناسەکانەوە، هەر بۆیە ئاستی بەرزی توندوتیژی خێزانی دەتوانێت ژمارەی ژنان لە هێزی کاردا کەم بکاتەوە و بەدەستهێنانی شارەزایی و پەروەردەی ژنان سنووردار بکات و ببێتە هۆی کەمبوونەوەی وەبەرهێنانی گشتی و سەرچاوە و داهاتی گشتی کەمی خزمەتگوزارییەکان(  International mandatory fund) . لەم تویژینەوەیدا بە ناوی پەیوەندنی نێوان کارکردن و داهاتو توندوتیژی خیزانی دژی ژنان هاتوە باس لە نزیکایەتی نێوان کارو توندوتیژی خێزانی دەکات کە چەند پەیوەندی ڕاستەخۆ هەیە لە نیوان کاری دەرەوە، کاری ناوماڵ و توندوتیژی.  لە کۆتای تویژینەوەکە دەردەکەویت ئەو ژنانەی لە ماڵەوە کاردەکەن زیاتر ڕووبەڕویی توندوتیژی دەبنەوە بە بەراورد بەو ژنانەی خاوەن کارن ، ئەم تویژینەویە لە ناو ژنانی ئەسفەهان لە وڵاتی ئێران ئەنجامدراوە لە لایەن (The national library of medicine ). کەوایە ناکرێت ژنان بێبەشکەین لە مافێک بە هۆکاری نا پەیوەندیدار. 

لە هەرێمی کوردستان کەمتر باس لە هۆکاری دروستبوونی جیاکاری نێوان چین و توێژەکان دەکرێت لە پەیوەندی بە کەمی و زۆری ڕیژەی توندوتیژیەکان بەرامبەر ژنان،  بەڵام ئەم جیاوازییە چینایەتیە دەکرێت بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکیەکان دابنریت کە ئابوری  تاک و خێزانە،  بۆ دانانی کاریگەری نەرێنی لە  پەیوەندی نیوان تاکەکان و ناسەقامگیریە لە ناو خێزانەکاندا . لە زۆر جاردا توندوتیژی دەروونی، جەستەی، ئابوری، زارەکی، هتد لێدەکەوێتەوە.  لەکاتی ئەزمەی ئابوری خێزاندا پیاوان لە ژێر فشاری ئابوریدا دەگەنە قۆناغێک کە توندوتیژی بەرهەم دەهێنێت،  کە دەکرێت پێشتر وا نەبووبیتن، هەر بۆیە دۆسیە هەبووە زۆر کاتدا باسی خراپی  ئابوری کردووە وەک سەرچاوەی توندوتیژی  لە نیوان خۆی و هاوسەریدا، هەمان کات کەمی تویژینەوە لەسەر ئەم بابەتە هەستیارانە، یاخود بوونی بۆشایەکی گەورە لە نێوان ئاکادیمیا و کاری مەیدانی و نەبوونی سەنتەری لێکۆلێنەوەی کارا بۆ دەرخستنی ئەم کێشانە و خستنەڕووی  لە ڕەگەوە, لەوەی چۆن کار بکرێت و تیگەیشتنی قوڵ هەبێت بۆ بوونی ئەم کێشانە بۆ ئەوەی بگاتە ئەو شوین و ناوەندو ڕێکخراوانە کە لە زۆر کاتدا زۆر بە ڕوکەش مامەڵەی لەگەڵ پرسەکان دەکەن، ئەمە لەلایەکەوە، لە لایەکی دیکەوە بوونی ئاستەنگی لە گەشەکردنی ئەو ڕێکخراوانەی سەربەخۆ کاردەکەن بۆ گەشەکردنی بزوتنەوە مەدەنیەکان و دروستکردنی گۆڕانکاری و فەزایی گشتی لە پێناو لەقکردنی ئەو تێگەیشتنە گشتیە کە دەیەوێت ژن لەو بەرگەدا بهێڵێتەوە چ وەك تاکێكی بێ کار، چ وەك مرۆڤیکی لاواز کە بەئاسانی توندوتیژی ڕووبەڕووبیتەوە. 

ئەمەش ژنان زیاتر دەخاتە ماڵەوە، پەراویزییان دەخات ، کە وەک  تاکی  سەرەکی خێزان لە ناو ماڵەکەیدا  مامەڵەییان لەگەڵ ناکرێت، ئەمە بە جیا لەوەی کە لە ناو خێزانە سەرمایەدارەکاندا ژنان لە زۆر کاتدا هەر پەروایز دەخرێن بە هۆکاری جیاکاری لەسەر بنەمای جۆری کۆمەلایەتی و بەبیانوی بەهێزی باری ئابوری خیزانەکە ژن دەستمۆدەکات و لە پیاوی جیادەکاتەوە و پێگەی لاوازی پێدەدات. بۆ تیگەیشتنی زیاتر لەسەرئەم  بابەتە تیشک دەخەینە سەر باوەڕی فیمینستە سۆسیالیستەکان کە پیاوسالارو سەرمایەداری پیکەوە گری دەدات وە لای ئەوان جگە لە جەختکردنەوە لەسەر نایەکسانی ڕەگەزی وەک هێزێکی کولتووری کە لە پیاوسالارییەوە سەرچاوە دەگرێت هەمان کات  جەخت دەکەنە سەرسیستمی ئابوری سەرمایەداری وبە سەرچاوەی سەرکوتی ژنانی دادەنین و ئامانجیان لەناوبردنی ئەم پێکهاتەیە بۆ بەدەستهێنانی ئازادی ژنان ((Master class essay