ئایا ژینگەی پێویست بۆ دیالۆگی کوردی ـ عەرەبی هەیە؟
کاوە محمود
لە جوغزی سەربەخۆییدا - ئایا ژینگەی پێویست بۆ دیالۆگی کوردی ـ عەرەبی هەیە؟
لە گوتاری سیاسی هاوچەرخدا و لە بواری زانستە کۆمەڵایەتییەکان بە گشتی بەتایبەتی لە بواری سیاسەت و سۆسیۆلۆجیا و ئابوریدا دەستەواژەی دیالۆگ بە فراوانی بەکار دێت، و هەر بۆ نموونە زۆر جار گوێمان لە بابەتی "دیالۆگی باکور باشور"، و"دیالۆگی شارستانییەکان" و "دیالۆگی عەرەبی ـ ئیسرائیلی"، و "دیالۆگی ئیسلامی ـ مەسیحی" دەبێت، هەرچەندە دەستەواژەی "دیالۆگ" تا ئێستا نەبۆتە دەستەواژەیەکی بەکارهاتوو لە بواری یاسای نێودەوڵەتی و بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکان.
دیالۆک سەرەتایەکی گرنگە بۆ ئاڵوگۆرکردنی هەڵوێستەکان و نزیککردنەوەیان لە یەکتر و کاتێکیش لە لایەن دوو ئاراستەی ناکۆک یان لە ڕەوشی بوونی ململانی نێوانیان پەیڕەو دەکرێ ئەوا دەبێتە زەمینەیەک یان سەرەتایەک بۆ رێگاخۆش کردن بۆ دانوستان کە بنەماکانی جیاوازە لە بنەمای دیالۆگ.
لە چوارچێوەی باسکردنی چەمکی دیالۆگ نێوان لایەنی جیاواز بیرۆکەی "دیالۆگی کوردی ـ عەرەبی" لە کۆتاییەکانی سەدەی ڕابووردوو هاتەکایەوە، و لەم بوارەشدا چەند دەسپێشخەریک کرا کە لە هەموویان بەرچاوتر "دیالۆگی عەرەبی ـ کوردی" لە قاهیرە بوو، و دوواتریش چەندین چالاکی دیکە نێوان ڕۆشنبیران و کەسایەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی کورد و عەرەب و نەتەوە و پێکهاتەکانی دیکە بە دەستپێشخەری هەندێ ڕێکخراوی کۆمەڵگای مەدەنی و بە هاوکاری رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەتایبەتی دووای ساڵی 2003 لە کوردستانی باشوردا کرا، و بابەتی سەرکی ئەو چالاکییانەش کارکردن بۆ درووست بوونی زەمینەی بەیەکەوە ژیان و بەیەکتر قایلبوون لە عێڕاقدا بوو.
ڕەوشی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە دەوڵەتی عێراق و بوون و بەردەوامبوونی سیاسەتی پەراوێزخستن لە لایەن نەتەوەی سەردەستەوە و ئێستاش لە لایەن تایفە و مەزهەبی سەردەستەوە و کەڵەکەبوونی قەیرانی دەوڵەت و تێکەڵبوونی گوتاری ڕق و قینەی عەقلیەتی زۆربە لە دەوڵەتدا لە گەڵ گوتاری پۆپۆلیستی و مانەوەی دەیان کێشە کە هەڕەشە لە سەقامگیری سیاسی و بەیەکەوژیان دەکات و بوونی پێکهاتەیەک دەخاتە بەر مەترسییەوە، و لەمپەری گەورە لە بەردەم گەشەپیدان و ئاشتی لە سەرجەم ناوچەی ڕۆژهەلاتدا درووست دەکات، گرنگی و پێداویستی بوونی دیالۆگ وەک رێگاخۆشکەرێک بۆ گویگرتن و لەیەکتر تێگەیشتن و هەستکردن بە گرفت و خەمی بەرامبەر کە لە ئاکامی نابەرامەریدا درووست بووە، دەخاتە ڕوو، و زەمینەیەکی کۆمەڵایەتی لەبار بۆ نزیکبوونەوەی هەڵوێستەکان لە دانوستانەکاندا واڵا دەکات.
گەلی کوردستان لە نیشتمانە دابەشکراوەکەیدا پێویستی بە دیالۆگ هەیە وەک شێوازێکی تێکۆشان کە لەگەڵ سەرجەم شێوازەکانی دیکەی تێکۆشانی ڕەوای خۆی ناکۆک نییە، و دیالۆگیش بەشێکی گرنگە بۆ خستنەڕووی داواکاری گەلی کوردستان و بانگەشەکردن بۆ دۆزە ڕەواکەی و سەرنج راکێشانی ڕای گشتی جیهان بۆ ڕەوابوونی دۆزی گەلێک کە بە درێژایی مێژوو لەڵایەن داگیرکەرانەوە چەوساوەتەوە و کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش زوڵمێکی مێژووی لێکردوە.
لەم ڕوانگەیەوە نەک تەنها دیالۆگی کوردی ـ عەرەبی، بە نیسبەت گەلەکەمان و هێزە سیاسییەکانی لە کوردستانی باشور کارێکی پێویستە، بەڵکو گرنگە کە کار بۆ دیالۆگی کوردی ، فارسی، و کوردی ـ تورکی بکرێت.
بابەتی سەرەکی لە کارکردن بۆ ئەنجامدانی دیالۆگێکی سەرکەوتوو تەنها بە لایەنێکەوە بەند نییە، چونکە دیالۆگ بەو شێوازەی کە باسمان کرد دوو لایەن دەگرێتەوە، و بەڵام ئەوەی کە پەیوەندی بە لایەنی گەلی خۆمانەوە هەیە کارکردنە کە ئەو دیالۆگە تەنها بە ناوی کوردوە وەک نەتەوە نەبێت بەتایەتی لە کوردستانی باشوردا کە گرنگە باس لە دیالۆگی کوردستانی ـ عەرەبی بکەین، و لایەنی کوردستانی لە سەرجەم نەتەوە و ئاین و ئاینزاکانی کوردستانی باشور پێکبێت و دەڕبڕی دیالۆگی نیشتمانێک بێت نەک نەتەوەیەکی ئەو نیشتمانە کە نەتەوەی سەردەست لە عێڕاقدا و لایەنی بەرامبەر تەنانەت ئەگەر پێشکەوتنخوازیش بێت زیاتر دەیەوەێ مامەڵە لە گەڵ مەسەلەی دیالۆک لە گەڵ کورد وەک نەتەوەیک و لە بازنەی مافی نەتەوایەتی بکات نەک دیالۆگ لە گەڵ گەلی کوردستان کە خاوەنی نیشتمانێکە.
یەکێک لە خاڵە گرنگەکان بە نیسبەت لایەنی گەلی کوردستانەوە بوونی ئیرادەی سیاسییە بۆ دیالۆگ کە گرنگە ژینگەیەکی فراوانی بۆ واڵا بکرێت و سوود لە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و دەزگاکانی توێژینەوە و ڕاگەیاندن و میدیا و تەنانەت تۆڕەکانی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بۆ ئەم ئەرکە وەربگیرێت.
ئامادەکردنی ژینگەی لەبار بۆ سەرخستنی دیالۆگ بەندە بە کارکردن بۆ چارەسەرکردنی ئاڵنگارییەکان کە بەشێکیان پەیوەندی بۆ بۆچونی پێشوەختی بەرامبەرەوە هەیە تەنانەت ئەو لایەنانەی کە ئامادەی خۆیان بۆ دیالۆگ دەڕدەبڕن. یەکێک لەو گرفتانە مەبەستی بەرامبەرە لە دیالۆگ کە لە هەڵوێست و لە مەبەستی لایەنی عەرەبی لەو دیالۆگانە دەرکەوتووە ئەویش کە مەبستیان لەو دیالۆگانە قەناعەت کردنە بە کورد کە لە سایەی دەوڵەتی عێڕاق بمێننەوە، و تەنانەت ئەگەر یەکیک لە بەشداربووانی لایەنی بەرامبەر باسی مافی بریاردانی چارەنووسی گەلی کوردستانی کردبێت ئەوا تەنها وەک مافێک ئاماژەی پێکردوە کە ئێستا و لە ئایندەدا کاتی نییە، یان فیدڕاڵی بە مافی بڕیاڕدانی چارەنووس دادەنێت!
بەشێک لە ئامادەکردنی ژینگەی لەبار بۆ لایەنی کوردستانی لەو دیالۆگانە ئەوەیە بەهێز بێت و بە ڵاوازی دەرنەکەوێت، و گەورەترین لاوازیش بریتییە لە نەبوونی هەڵوێستێکی یەکگرتووی کوردستانییانە و مامەڵەکردنی لایەنە سیاسییەکان لە گەڵ ڕەوشی سیاسی و پێشهاتەکانە لە ڕوانگەی بەرژەوەندی بەرتەسکی حزبایەتی و ململانیی ناوخۆیی، و قایلبوونی پێشوەخت بە فەرزبوونی ئەمری واقیع لە سەر کوردستان و بەمەش سیفەتی شۆرشگیری لە دەست دەدرێت و هاوسەنگی لە دیالۆگیش مسۆگەر ناکرێت، و دیالۆگێک بە لاوازی بکرێت نەکردنی باشترە. بوونی ئەم ڕەوشەش گرنگی دیالۆگی ناوخویی کوردستانی دەخاتە ڕوو.
هاوکات گرنگە کار بۆ هەندێ خاڵی دیکە بکرێت لەوانە:
ـ پاراستنی یەکێتی گەلی کوردستان بە سەرجەم نەتەوە و پێکهاتەکانییەوە، و دابینکردنی سەقامگیری سیاسی و ئاسایشی کۆمەڵایەتی و پێشکەشکردنی نموونەیەکی ئەرێنی لە بواری بەیەکەوەژیانی ناوخۆیی لە کوردستان و نەهێشتنی پەراوێزخستن.
ـ قایل نەبوون بە دانانی هێڵی سوور لە لایەن بەرامبەرەوە بۆ دانیشتنەکانی هەر پرۆسەیەکی دیالۆگ.
ـ پشتبەستن بە ڕاستیی مێژووییەکان و بەڵگە و لۆجیکی گفتوگۆ لە چوارچێوەی رێزگرتن لە بەرامبەر، و دوور کەوتنەوە لە هەڵچوون.
ـ کرانەوە لەسەر ڕای گشتی جیهان و ناوچکە و گەیاندنی گەلتوری دیالۆگ وەک پەیامێکی بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستان بۆ جیهان.
ـ جەختکردن کە مەبەست لە گوتاری کوردستانی لە هەر دیالۆگێکدا بانگەشەکردن بۆ عەقلیەتی گۆشەگیری و رەفزکردنی بەرامبەر نییە، بەڵکو دانانی رێگاچارە و نەخشە و پلانە بۆ زەمینە خۆشکردن بۆ بیکەوە ژیان و ئاشتی بەردەوام و ئەنجامدانی گەشەپێدانێک کە لە برژەوەندی گەلانی ناوچەکە بێت، و ئەمەش لە رێگای جێبەجێکردنی مافی بڕیاردانی چارەنووسی گەلی کوردستانەوە جێبەجێ دەکرێت.
PM:12:09:14/09/2021
ئه‌م بابه‌ته 964
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی