ئێمە و عێراق بۆ نابینە موڵکی یەکتر؟
سۆزان حەمەتاتە
لە ساڵی ١٩٢١ەوە کە عێراق لەلایەن ئینگلیزەکانەوە دروستکراوە، هاوڵاتییەکانی لە هەر مەزهەب و پێکهاتەیەک، بەتایبەتتریش کورد، هەرگیز خۆیان بە عێراقی نەزانیوە، ئەوە پەیوەندیی بە رەتکردنەوەی شوناسی نەتەوەیی و بە زۆر پێوەلکاندن و دواتریش بەزۆر دروستکردنییەوە هەیە لە چوارچێوەی ستراتیژیی داگیرکاریی ئینگلیزدا، بۆیە لەو کاتەوە تائێستا قۆناغێکی مێژوویی نییە کەوا عێراق تیایدا سەقامگیربووبێت، تەنانەت سەردەمی پڕ لە زەبروزەنگی بەعسیش کە هیچ جۆرە ئازادییەک نەبوو و کۆمەڵگەی سیاسیی عیراقی خاڵی بوو لە ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆیی.
کورد لە دەستووری ١٩٥٤دا ناوی هاتووە و نووسراوە کە "عێراق نیشتمانی هاوبەشی کورد و عەرەبە"، بەڵام ئەوە نەچووە بواری کردارییەوە، بەڵکو سێ ساڵ دوای هەڵگیرساندنی شۆڕشی ١٤ی تەمووز، بەربوونەوە گیانی کورد و لە ساڵی ١٩٦١ شۆڕشی ئەیلول هەڵگیرسا و ئیتر عیراق رۆژ لەدوای رۆژ ناسەقامگیرتر دەبوو، کودەتاکانی بەعس لە ساڵانی ١٩٦٣ و ١٩٦٨ بەتەواوی عێراقی بەرە دیکتاتۆریەت و ناسەقامگیریی برد و تیایدا چەوساندنەوە و ستەم و جینۆساید بوونە سیما ناشیرینەکانی دەسەڵاتە یەک لەدوای یەکەکانی بەعس تا ٢٠٠٣ کۆتایی بە دەسەڵاتیان هات.
جێگەی سەرنجە شۆڕشەکانی کورد بۆ ئازادی و رزگاربوون لە ستەمکاریی بەعس یەک لەدوای یەک درێژەیان هەبوو، راپەڕین کرا و بووینە خاوەن بەشێک لە مافەکانی خۆمان، بەشی زۆرینەی کورد لەگەڵ ئەوە راهات کە حوکمی عێراق نەبینینەوە، بەڵام ٢٠٠٣ بووە کۆتایی ئەو خەونە و بەدەستی خۆمان و لەژێر فشار و کاریگەریی عیراقی، هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیدا دەنگمان بۆ دەستووری هەمیشەیی عیراق لە ساڵی ٢٠٠٥ دا و بەپێی ئەو دەستوورە هەرێمی کوردستان بووە بەشێک لە عیراقی نوێ.
رۆژ لەدوای رۆژ و لەگەڵ زیاتر بەهێزبوونەوەی عێراقدا، هەروەها بەهۆی خراپیی حوکمڕانیی کوردییەوە، مافەکانی کورد مەترسیی زیاتریان لەسەر دروستبوو، پرسە گەورەکانی وەکو جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠، قەرەبووکردنەوەی قوربانیانی جینۆسایدی گەلی کورد، جێبەجێکردنی دەستوور، چارەسەرکردنی کێشەکانی پێشمەرگە کەوتنە پەراوێزەوە و نەبوونی ژێرخانی ئابووری کوردستان و خراپیی سیاسەتکردن و کێشەکانی نێوان هێزە سیاسییەکان وایکرد ئێستا خەم و هەمی کورد و کوردستان و حکومەتەکەی تەنها ببێت بە بابەتی ناردنی مووچە.
لە ساڵانی پێش پرۆسەی ئازدیی عێراق ٢٠٠٣، خەڵک نەبوونی و برسێتی و بێ دەرەتانیی و مووچەیی قبووڵ کرد، چونکە هەر بەڕاستی بارودۆخی ئابووری خراپ بوو، بەڵام ئێستا کە پارە و بودجە هەیە و هۆکاری نەدانەکەی سیاسەتی خراپی حکومەتی هەرێمی کوردستان و ستراتیژی دڵڕەقانەی هێزە سیاسییەکانی عیراقە، خەڵک نایەوێت خۆی رادەستی ئەو بارودۆخە بکات و تەواو ناڕازییە لە حکومەت و بە بەرپرسیاری سەرەکیی دەزانێت لە خراپیی بارودۆخی خۆیان.
ئەم هاوکاتە لەگەڵ ئەوەی بەشی زۆری خەڵکی دەزانن کە عیراقیش دۆست نییە و لە دەرفەت دەگەڕێ بۆ رێگرتن لە ئاوەدانی و گەشەکردنی هەرێمی کوردستان و بچووککردنەوەی قەوارەی کوردستان لە هەرێمێکی فیدراڵییەوە بۆ پارێزگای ئیداری و توانەوەی لە بۆتەی عێراقی عەرەبیدا، عیراقی عەرەبیی جێگەی شایستەی بۆ کورد تێدا نییە ئەگەر بەهێز بێت، کورد لە عیراق هاوڵاتیی پلە دووە، ئەوەشی جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە هەرێمی کوردستانیش ستراتیژیی هەڵسانەوە و بەرگریی نییە و لەو نێوەدا هاوڵاتییان بوونەتە قوربانی.
نزیک و دوور ئەوەیە نە عیراق کوردێکی خاوەن ئیرادە و هەرێمێکی کوردستانی بەهێزی دەوێت، نە دەسەڵاتی کوردی توانای حوکمڕانییەکی باش و شایستەی هەیە کە هاوڵاتییەکانی تیایدا ئارام و خاوەن مافی راستەقینەی خۆیان بن، بۆیە کورد و عیراق هەرگیز نابنە موڵکی یەکتر و تا پێکەوە بن ئەوەی ئێستا هەیە بەشێوەی جۆراوجۆر دووبارە ە دەبارە دەبێتەوە.
PM:04:05:07/09/2024
ئه‌م بابه‌ته 1436
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی