سلێمانی لە نیوان یۆتۆپیا و بیاباندا

1ـ شار هەرگیز تەنها جوگرافیای بەرد و قیر نییە، بەڵکو دەقێکە، نووسینێکی بێکۆتایی ئاماژەکانە کە ڕەنگدانەوەی یەکتر و شکاندن و سڕینەوەی یەکترە. بە مانا بۆدریاردیەکەی، شار تەنیا نوێنەرایەتی ژیان ناکات؛ بەڵکو بە وەهمیی دەکات، بەرهەمی دەهێنێت، هەر ئەو واقیعەـ وەهمییە بەرهەم دەهێنێت کە بانگەشەی بەرجەستەکردنی دەکات. شار کارگەی وێنەکانە، ئەرشیفی وەهمەکانە، کە ڕاستەقینە و ناڕاستەقینە سنووری خۆیان لەدەست دەدەن.

بەناو شارێکدا دەڕۆین، کە ڕازێنراوەتەوە بە کۆشکە ئاوێنەییەکان. بیناکان خۆیان وەک هێمای سەقامگیری نیشان دەدەن، شوێنەوارەکان بانگەشەی پاراستنی مێژوو دەکەن، دوکان و مۆڵەکان وەک ئەوەی ئەبەدیەت بگرن دەدرەوشێنەوە و لەگەڵ ئەوەشدا هەموویان نیشانەیەکی ناسکن کە بۆشایییەک دەمامک دەکەن، لە غیابی نەبوونی جەوهەرێکدا. شار چیتر ئاماژە بە واقیع ناکات- بەڵکو شتێک وەک واقیعی ساختە بەرهەم دەهێنێت کە ماناکەی وەک پارەی ساختە دەسوڕێتەوە و دەستاو دەستدەکات، تەنها لەبەر ئەوەی هەمووان خەیاڵەکە قبوڵ بکەن.

2ـ شار وەک شانۆ

لای بۆدریارد، هەموو شارێکی مۆدێرن شانۆیەکە کە مرۆڤەکان ڕۆڵێک دەگێڕن کە نەک خۆیان بەڵکو لەلایەن سیستەمی ـ ئاماژە ـ تابلۆکانی ـ دەوروبەریانەوە نووسراون. هاتوچۆ، ڕیکلامەکان، گۆڕەپانەکان، زانکۆکان، تەنانەت کافێیەکانیش- ئەوان سیناریۆی جووڵە و ئارەزووەکانمان دەنووسن. لە شاردا، ئێمە تەنیا ناژین؛ ئێمە پراکتیکی ئەبستراکت ئەنجام دەدەین.
سلێمانیش لە قۆناغێکی وەهادایە. ڕێگا فراوانەکانی بانگهێشتی مرۆڤ دەکەن بۆ ئەوەی ئازاد بێت، وەک ئەوەی کولتوور خۆی بەدەست هاتبێت، لە کاتێکدا شەقامە پشتگوێخراوەکانی ڕاستییەکی دیکە دەچرپێنن. لە کافێ ڕۆشنبیرییەکانیدا، گەنجان شیعر دەخوێننەوە و باس لە شۆڕش دەکەن و لەگەڵ ئەوەشدا لە دەرەوە بێدەنگی چەقبەستوویی سیاسی بە قورسی هەڵواسراوە. شانۆکە زیندووە، بەڵام سیناریۆکە شکاوە و بە مردووی لە دایک بووە.

3ـ سلێمانی لە نێوان یۆتۆپیا و بیاباندا

سلێمانی، "پایتەختی کولتووری” کوردستان، لەم لۆژیکی ھاوشێوەکردنە بێبەری نییە. لێرەدا خەونی مۆدێرنیتە و قورسایی نەریت لە هەمان شەقامەکاندا بەریەکدەکەون و یەکدی لە باوەش دەگرن. کافێکان پڕن لە شاعیر و خوێندکار و دەربەدەر و پیاوی ماندوو کە جگەرە دەکێشن وەک ئەوەی هەر پەفێک بتوانێت مێژوو دوور بخاتەوە. مۆڵە نوێیەکان وەک قەڵای شووشەیی ئارەزووی نابەجێ بەرز دەبنەوە، بەڵێنی داهاتوویەک دەدەن کە پێشتر لە مانا بەتاڵ بووەتەوە، لە کاتێکدا لە دەرەوەی ئەوان هەژاری بە چاو نەتروکانەوە سەیری دونیا دەکات.

سلێمانی تەنیا شار نییە؛ نمایشێکە لە شاربوون. کۆسمۆپۆلیتیزمێک ھاوشێوە دەکات- لە ڕێگەی کتێبفرۆشەکانییەوە، پێشانگە هونەرییەکانییەوە، گەنجینە مۆدێرنەکانییەوە- بەڵام لە ژێر بینینەکەدا، مرۆڤ ھەست بەو بۆشاییە لەرزۆکە دەکات: سانسۆر، گەندەڵی، دەربەدەری، بێکاری. ژیانی کولتووری دەبێتە هەم ڕاستەقینە و هەم ناڕاستەقینە، هەم ڕەسەن و هەم دەستکرد. خوێندنەوەی شیعرەکان هاوارێکی ڕاستەقینەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە بوارێکی کۆمەڵایەتیدا نمایشکراون کە زۆرجار هونەر تەنها وەک تەماشایەک دەمێنێتەوە ـ یان ژاوەژاوێکی بەتاڵ، لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم دژایەتییە زیندوویییەتیە. شارەکە لە نێوان یۆتۆپیا و بیابان، لە نێوان کتێبخانە و مۆڵی بازرگانی، لە نێوان گۆڕەپانی شەهید و تابلۆی ڕیکلامی برنج و چا و هەندێک جاریش سیاسیەکاندا دەلەرزێت!. ڕۆحی لە یەکێک یان ئەوی تردا نییە، بەڵکو لە پێکداداندایە، لە گرژییە چارەسەرنەکراوەکان، لەرزینە بێوچانەکانیدایە.

4ـ وەهمی واقیعی سەربەخۆیی

بۆدریارد نیگای ئەوە دەکات کە لە سەردەمی ھاوشێوەکردندا، مانا لەناو ناچێت- زۆر دەبێت، زیادەڕەوی دەکات، تا خودی مانا بێمانا دەبێت. سلێمانی ئەمە بەرجەستە دەکات. خۆشویستنی سلێمانی، خۆشویستنی ئاماژەیە لە کۆنتێکستی کوردستاندا. بەڵێنی ئازادی، و شانۆی ڕۆشنبیرییە. بەڵام ئەوەی مرۆڤ خۆشی دەوێت زۆرجار وێنە، پڕۆجێکشن، خەونی شارەکەیە، نەک قیر و گەڕەکە خنکێنراوەکانی.

بەڵام لەم پارادۆکسەدا ڕاستییەکی سەیر هەیە. خەڵک پێویستیان بەوەیە کە ئەویتر زیاتر باوەڕی بە سلێمانی هەبێت- وەک چرایەکی بیری کوردی، وەک شاری شاعیران، وەک پایتەختی یادەوەری. ئەفسانە خەڵکەکە بەردەوام دەکات، تەنانەت کاتێک شەقامەکان درز دەبەن و هەوا دەخنکێت. لێرەدا ئاماژەکان ناتوانن شوێنی واقعی لەدەستچوو بگرنەوە بەڵکو ئەوە تەنها وەهمە لە ڕوخساری دیسپلیندا دەردەکەوێت و خەڵکیش وەک ئەوەی ـ ئیرۆس ـیان بەدیل گرتبێت، غەرقی ئەم ڕوخسارە دەبن.

5ـ پاشماوەی ڕاستەقینەکە

هێشتا، شتێک ماوە کە ناتوانرێت ھاوشێوە بکرێت. لە پشت گڵۆپی نیۆن، مۆڵە شووشەییەکان، کافێ ماندووەکان، ڕووخسارگەلێک هەن کە لە هێماکاندا ون نابن: گەنجە بێکارەکان، ئەو دایکانەی چاوەڕێی گەڕانەوەی منداڵەکانیان دەکەن، ئەو دەربەدەرانەی کە چا دەخۆنەوە وەک ئەوەی هێشتا لە یادەوەریدا بژین ـ مەبەستم گەڕانەوەیە بە کاتدا بە شێوەیەکی نامومکین. ڕەنگە بۆدریارد بڵێت ڕاستەقینە لە گەمەی نیشانەکاندا ون بووە، بەڵام سلێمانی ئەوەمان بیردەخاتەوە کە ئازار خۆی بەرەنگاری ھاوشێوەکردن دەبێتەوە. ئازار ڕاستەقینەیە و هێشتا فاکتێکە کە چەنێک هاوشێوە بکرێت هێشتا ڕیشەیەکی بە حەقیقەتی خۆیەوە ماوە. برسێتی ڕاستەقینەیە. حەسرەت ڕاستەقینەیە.

ڕەنگە لێرەدا بێت کە سلێمانی وەک تەماشایەکی سادە چارەنووسی خۆی ڕەتدەکاتەوە. درزەکانی و وەهمەکانی نەک بۆشایی بەڵکو مێژوو ئاشکرا دەکەن- مێژوویەکی تەواونەکراو و بریندار و هێشتا زیندوو.

6ـ شار وەک چارەنووس

سلێمانی ئەوەمان بیردەخاتەوە کە شار قەدەرە: نەک تەنها لە کوێ دەژین، بەڵکو چۆن خۆمان خەیاڵ دەکەین. خەونێکی بەکۆمەڵە کە ڕۆژانە پرۆڤەی دەکەین. و لەگەڵ ئەوەشدا، لە سێبەری ھاوشێوەکردندا، لە بۆشایی پشت تابلۆکاندا، شتێک بەردەوامە- شتێک کە لە نیشانەکان ڕزگاری دەبێت، شتێک کە نوێنەرایەتی نەکراوە. ڕەنگە ئازار بێت، ڕەنگە خۆشەویستی بێت، ڕەنگە خودی مێژوو بێت، هێشتا چاوەڕێی ڕۆحێکی ڕەسەنە تا نیگای بکاتەوە.
پێموایە سلێمانی هەم ڕاستەقینەیە و هەم ناڕاستەقینە، هەم بیابانە و هەم شیعر. وە ڕەنگە ئەمە ڕاستییەکەی بێت: ئاوێنەیەک بێت کە هیوا و نائومێدی گەلێک بە بێکۆتاییەکی دەمامکدار بگۆڕێتەوە. ئەمە قەدەری ئەم شارەیە، شوێنێکە هەم خۆشتدەوێت و هەم توڕەی لێی، بیری دەکەیت جا گەر لەناویدا بیت یان لە کیشوەرێکی دیکە بیت. سلێمانی شارێکی ئاوێنەییە و هەموان بیری ئەو دیمەنە دەکەن کە خۆیان بینیویانە. شتێکی تێدانییە کە هەموان لەسەر بیرکردنی کۆکبن. گەرچی وەک شارێک سیمبولی خۆی هەیە، بەڵام بیرکردنی سلێمانی شتێکی سوبێکتیڤیتییە و لەدەرەو خۆی مانای هەیە. بە واتایەکی دیکە سلێمانی شارێکی ڕیترۆئەکتیڤییە و لە پشت و پاشی خۆیەوە، خۆشەویستن و بیرکردن و کینە لێی سەرهەڵدەدات.

PM:01:54:17/08/2025

ئه‌م بابه‌ته 1712 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی