ئەمەریکا و چین لە کێبڕکێی جیهانیدا

‌دانا بەهادین

لەم ساڵانەی دواییدا سیاسەتی نێودەوڵەتی زیاتر بەهۆی پەرەسەندنی کێبڕکێی نێوان چین و ئەمریکاوە پێناسە دەکرێت. ئەم دوو وڵاتە بەهێزترین ئابووری و هێزی سەربازی جیهانن، کارەکانیان کاریگەری لەسەر هەموو ناوچەیەکی سەر هەسارەکە هەیە.

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە ماوەی ٣٥ ساڵە سەرکردەی یەکەمی جیهانییە، خۆی بە منارەیەکی بەرزی دیموکراسی و بازاڕی کراوە دەزانێت، هاوکات هاوپەیمانێتیەکی بەهێزی وەک ناتۆ بەرەوپێش دەبات کە جۆرێکە لە چەکوشی سەربازی. لە بەرامبەردا چین بە خێرایی گەشەی کردووە لە ڕێگەی وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووری و تەکنەلۆژیا و بازرگانی  وەک دەستپێشخەری لە پرۆژەکانیدا لە ئاسیا و ئەفریقا و ئەوروپادا. زۆرێک لە وڵاتان بە تایبەت لە باشووری جیهانی پێشوازی لە وەبەرهێنانی چین دەکەن، بەڵام لە کاریگەرییە سیاسییەکەی وریا دەمێننەوە.

یەکێک لە گرژترین ناوچە تایوانە کە دوورگەیەکی دیموکراسییە و چین بانگەشەی ئەوە دەکات بەشێکە لە خاکەکەی. ئەمریکاش بە چەک و پەیوەندی دیبلۆماسی پشتگیری تایوان دەکات، ئەمەش پەکینی بوغزاوی کردووە. هەروەها ناکۆکی جددی لەسەر دەریای باشووری چین هەیە، بۆ ئەمەش چین بنکەی سەربازی لەسەر دوورگە کێشە لەسەرەکان دروستکردووە.

جگە لە کێبڕکێی سەربازی و دیپلۆماسی، هەردوو وڵات لە بواری تەکنەلۆجیادا ڕکابەرن. ئەمریکا بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدایە کۆمپانیا تەکنەلۆژییەکانی چینی وەک هواوی و تیک تۆک سنووردار بکات و بانگەشەی  ئەوە دەکات کە مەترسیین لەسەر ئاسایشی نیشتمانی. لە بەرامبەردا چین خەریکی پەرەپێدانی سیستەمی تایبەت بە خۆیەتی و هاوکارییەکانی لەگەڵ وڵاتانی وەک ڕووسیا و ئێران زیاتر دەکات.

سەرەڕای ئەم ڕکابەرییانە، هەردوو دەوڵەت هێشتا بازرگانی لەگەڵ یەکتر دەکەن و پێویستیان بە سەقامگیری جیهانی هەیە. ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە کەمکردنەوەی گرژییەکان و بەرەوپێشبردنی هاوکارییەکان، بەڵام زۆرێک لە بۆچونەکانیش پێیان وایە ئاشتی لە داهاتوودا پەیوەستە بە توانای هەردوو دەوڵەتەوە بۆ بەڕێوەبردنی جیاوازیەکان بەبێ قوڵکردنەوەی ناکۆکی. 

 ململانێی دەسەڵات لە نێوان ئەمریکا و چیندا داهاتووی سیاسەتی نێودەوڵەتی لە قاڵب دەدات. تاقیکردنەوەیەکە کە ئایا زلهێزەکان دەتوانن بە شێوەیەکی ئاشتیانە کێبڕکێ بکەن یان جیهان ڕووبەڕووی شەڕێکی ساردی نوێ دەکەنەوە؟




AM:11:35:28/06/2025

ئه‌م بابه‌ته 2064 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی