لەڕوانگەی چینایەتیەوە.. خۆپیشاندان و میدیا

لەدرێژایی مێژووی( ململانێدا) ، جا ململانێکە لەنێوان (چینەکاندا) بێت یان لە نێوان(جەماوەر ودەسەڵاتدا) یان(بەربەرەکانی نێوان لایەنە سیاسەکاندا) بوو بێت ، بابەتێکی گرنگ دەبێتە بنەمایی سەرەکی بۆ دیاری کردنی شێواز و چۆنیەتی بەڕێوەچوونی ململانێکان ، تاچەند ئەم ململانێیە ئاراستەی دیموکراتی و یاسایی وەرگرتوە یان ڕەچاوی مافەکانی مرۆڤی کردوە ، یاخود بەپێچەوانەوە ڕەوتی دیکتاتۆری وسەرکوتکردن و زەبر و زەنگ زاڵ بووە بەسەر واقیعی ململانێکەدا .

بۆ خوێندنەوە و بڕیاردان لەسەر هەر ململانێیەک پێویستمان بە بابەتێکی گرنگ هەیە ئەویش پرس یان چەمکی ( ئازادی ) ە کە هەرلایەنێکی ناو کێشمەکێشە سیاسیەکە تاچەند بەرجەستەی دەکات یان فەرامۆشی دەکات ؟ لەڕوانگەی فەلسەفی سیاسیەوە پرسیارێکی گرنگ دێتە گۆڕێ کە زۆر پڕ بایەخە . بۆچی پرسی ( ئازادی ) گرنگە و دەسەڵات هەمیشە دەیکەنە وێردی سەر زمانیان ؟ بەڵام بەکردوە دژین ؟

دیارە ئازادی پانتاییەکی گەورەی داگیرکردوە لەناو مێژوو و دنیایی فەلسەفەدا بەوەی بەردەوام هانی مرۆڤ دەدات بەئازادی و بێ ترس پرسیار لە سەر کایە جیاوازەکانی ژیان بکات ، وەک کایەی فەلسەفی پرسی ( بوون و نەبوون) یان کایەی سیاسی لەسەر (ماف و بێ مافی) . فەلسەفە ئازادت دەکات لەپرسیار و هاندەدات هەمیشە بپرسیت ، ومرۆڤ بەرەو ناسینی خۆی دەبات بەئاگای دەکات لەوەی هەیە ولەوەی دەگوزەرێت لە دەوروبەریدا ، بۆیە ئازادی ڕێگەی ناسینی دیکتاتۆر و دەسەڵاتی چینی باڵا دەست و بۆرژواکان بۆ دەکاتەوە و ئاسانی دەکات .  بۆچی گەنجان بێکارن بۆچی داهات هەیە و خەڵک هەژارە ؟ ئەمانە و دەیان پرسیاری تر.

بۆیە دەسەڵات بۆ فریواندان وچاوەشەکردنی جەماوەر بوەتە ئاڵا هەڵگری دروشمی ئازادی . بەڵام دەبێ بزانین فەلسەفەی سیاسی دەسەڵاتی هەرێم و تێڕوانینی لەمەڕ( ماف و عەدالەت و ئازادی) چیە و چۆنە؟ لێرەوە تێدەگەین و دەگەین بەو بەرەنجامەی کە بڕوای دەسەڵات چیە لەبارەی ئازادی ململانێ و بەرجەستە کردنی مافەکانی بەرامبەر لە ژیاندا .

لێرە ئەوەی بەواقعی بینیومانە خەڵک دەبێت تەنها لە چوارچێوەی پاراستنی بەرژەوەندیەکانی دەسەڵاتدا تەماشای چەمکی ئازادی و ماف بکات . و نەبێتە مەترسی لەسەر بەرژەوەندیەکانی بەتایبەت دەسەڵاتی هەرێم کە بەڕواڵەت دیموکراسی و بەناوەڕک و کردەوە ستەمکار و هەموو داهات و ئیمتیازاتێکی بۆ چەند کۆمپانیا و بنەماڵەو گروپی دیارکراوی ناو حزبە .

هەر بۆیە کاتێک هێزێک یان لایەنێکی سیاسی یان چینێکی دیارکراو یاخود جەماوەر بەگشتی ناڕەزایەتی دەردەبڕێت ، ڕاستەوخۆ دەسەڵات ڕێگری دەکات لە بەکارهێنانی مافی ئازادی ڕادەبڕن یان تووندوتیژی بەکاردێنێت دژی خۆپیشاندەران یان پێشێلکاری دەکات بەرامبەر پیشەی ڕۆژنامەوانی و کاری میدیایی،

نمونەی دەستگیرکردن و هەڵکوتانە سەر ناوەندی کار و ژیانی چالاکوان و ڕۆژنامەنووسان و لێدان و سوکایەتی پێکردن کە لەماوەی چەند سەعاتێکدا چەند سەد کەسێک دەستگیر دەکەن و ڕاپێچی زیندانی دەکەن .

ئەمە لەکاتێکدایە ناڕەزایەتیەکان گەیشتۆتە لوتکە و زۆربەی چین و توێژەکانی گرتۆتەوە بەڵام لەبەرئەوەی ڕێکخراو و بەبەرنامە و سەرانسەری و یەکگرتوو بێ سەرکردەیەکی مەیدانیە . هێشتا ترسی لەناو چوونی دەسەڵات ئاسان و نزیک نیە دیارە جیا لەچەندین هۆکاری تر کە لەم بابەتەدا جێی باس نیە ،بەڵام هێشتا دەسەڵاتە بۆرژوا مشەخۆر و بیروکراتەکەی هەرێمی کوردستان بەم شێوە دڕندە و نادیموکراتی و نایاساییە مامەڵە دەکات لەگەڵ ئەوانەی ناڕەزایەتی دەردەبڕن و ئەوانەی خەریکی پیشەیەکی ڕێگە پێدراوە کە کاری رۆژنامەوانیە ، ئەمە دەلیلێکی بڕاوەیە لەسەر هەوڵی بەردەوامی دەسەڵاتە بۆ سنوردارکردنی زیاتر مەوداکانی ئازادی و لەسیاسەت خستنی خەڵک و بێهودەکرنی زۆرتری جەماوەر لە بڕوا بوونی بە گۆڕانگاری . لەپێناوی ئەوەی درێژە بەدەسەڵات و پاراستنی بەرژەوەندیە چینایەیەکانی خۆی بدەن .

ئەمەیە جەوهەری فەلسەفەی سیاسی حزبە حوکمڕانەکانی هەرێمی کوردستان کە نابێ ئینسانەکان (بواری پرسیار و مەیدانی ململانێ و فرسەتی ئازادی کارکردنی هەبێت )لەکاتی کێشمەکێش و ناکۆکیەکاندا . ئەمەش پێمان دەڵێ ئەمانە بواریان بو چاکسازی نەهێشتۆتەوە بواریش نادەن بە بەرامبەر ، بۆیە تاکە ڕێگە چارەسەر جیاکردنەوەی تەواوەی هێڵی سیاسی جەماوەر و لایەنی سیاسی نەیار بەم دەسەڵاتە لەگەڵیاندا دەبێت هێز و دروشمی گۆڕانگاری ڕیشەیی هەڵبگیرێ و کاری لەسەر بکرێت .

PM:03:11:10/08/2022

ئه‌م بابه‌ته 648 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی