حکومەتی هەرێم لە سیمبۆلیزمی سیاسییەوە بۆ ئەدای کۆنکرێتی
حەسەن ئەحمەد مستەفا
سەردەمێکی نوێی شەرعیەت لەسەر بنەمای پڕۆژەی ستراتیژی وئەدای کارکردن لە هەرێمی کوردستاندا هەیە، هەرێم پێی ناوەتە قۆناغێکی نوێوە، شەپۆلی نوێی گەشەپێدانی بەرچاو، ڕێگاوبان، تۆڕەکانی ئاو، ژێرخان و باشترکردنی خزمەتگوزارییە گشتیەکان و پلانی ژینگەیی، تەنها کاری ئیداری نین. مانای پێناسەکردنەوەی ستراتیژی شەرعیەتی سیاسی دەکات.
دەیان ساڵە بانگەشەی هەڵبژاردنی هەرێم لە دەوری بەڵێنی چاکسازی دەسوڕێتەوە. بەڵام ئەمڕۆ دەستکەوتە دیارەکانی حکومەت، بە تایبەت لە 2025دا دەستیان کردووە بە پێناسەکردنەوەی چۆنیەتی حوکمدانی خەڵک لەسەر لێهاتوویی. لە سیمبۆلیزمی سیاسییەوە بۆ ئەدای کۆنکرێتی ئەم گۆڕانکارییەیە کە دەتوانرێت بە "شەرعیەت لەسەر بنەمای ئەنجامدان" ناوزەد بکرێت. لە زانستی سیاسیدا ئاماژەیە بۆ سیستەمێک کە حکومەتێک متمانەی گشتی و پشتیوانی سیاسی بەدەست دەهێنێت توانای دابینکردنی کاڵای گشتی و دەستەبەرکردنی سەقامگیری ئابووری و نیشاندانی توانای کارگێڕی دەبێت. بۆ نموونە، سەنگافورە یا گەشەسەندنی کۆریای باشوور لە ساڵانی حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا. هەردووکیان لە ڕێگەی ئەدای بەرجەستەوە سەقامگیری سیاسییان بەدەستهێنا نەک کۆکردنەوەی پۆپۆلیستی.
دوای چەندین ساڵ لە دابەشبوونی ناوخۆیی و فشاری دەرەکی، بەتایبەتی سنووردارکردنی ئابووری لەلایەن بەغدا و هەڕەشەی ئەمنی بەدرێژایی سنوورەکان. حکومەت سەرنجی خۆی بەرەو پەرەپێدانی بەرچاو و خەڵک سەنتەری بردوە. ئەم ئەدایە، نوێنەرایەتی گۆڕانکاری لە فەلسەفەی حوکمڕانیدا دەکات: لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکانەوە بۆ بنیاتنانی متمانەی درێژخایەن.
شۆکەکە بۆ ئۆپۆزسیۆنە
ئۆپۆزسیۆن لە کوردستان لە مێژە هێزی خۆی لەسەر بەیت وبالۆرەی شکست دامەزراند بوو، تۆمەتبارکردنی حکومەت بە ناکارامەیی، یان پشتگوێخستن. بەڵام خێرایی و دەستوبردی پڕۆژەکانی گەشەپێدان ئەو دەنگە بێمانایە کپتر دەکات. کاتێک هاوڵاتیان دەتوانن لە سیستەمی بانکی سودمەند بن، لەسەر ڕێگا سەرەکییە تازە دروستکراوەکان نەرم باژۆن، دەستیان بە تۆڕەکانی ئاوی متمانەپێکراو بگات، کارەباو ژینگەیەکی پاکیان هەبێت، بەرهەمیان بۆ دەرەوە بچێت، بێشک دروشمی دژ بە حکومەت توانای کێشکردن لەدەست دەدات.
ئەم گۆڕانکارییە شتێکی دروستکردووە کە دەتوانرێت بە "شۆکی شەرعیەت" پێناسەبکرێت، کە ئەدای حکومەت، قۆرخکاری ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی ئۆپۆزسیۆن دەخاتە ژێر پرسیارەوە. چیتر هاوڵاتیان بۆ چاک و خراپ پشت بە میدیای دژ نابەستن؛ بەڵکو ڕاستەوخۆ ڕاستییەکان دەبینن. ئەم جۆرە گۆڕانکارییە لە دەروونناسی سیاسیدا زۆرجار لە هەموو پڕوپاگەندەیەک بەهێزترە، چونکە لە ڕووی ئەزموونییەوە ڕوونە.
بە کۆنتێکستکردنی گۆڕانکاری.
گرنگە لەبیرمان بێت کە ئەم گۆڕانکارییە لە چوارچێوەی بارودۆخی ئابووری سەختدا ڕوودەدات لەوانەیش، کەمبوونەوەی داهاتی نەوت، بەربەستی سیاسی لەلایەن بەغدا و فشارە دیمۆگرافییەکانەوە. ئەوەی کە حکومەتی هەرێم بەردەوام بێت لە پێشکەشکردنی پڕۆژە گەورەکان لەم جۆرە هەلومەرجەدا، خۆڕاگری کارگێڕی و دووربینی ستراتیژی نیشان دەدات. پەیامەکە بۆ خەڵک بەهێزە، تەنانەت لە ژێر گەمارۆکانیشدا، حکومەت کاردەکات.
هەڵمەتی هەڵبژاردنی باش بۆ حکومەتە سەرکەوتووەکان لە سەرانسەری جیهاندا لەسەر بنەمای ئەدای کارکردن بووە، لە ڕواندا، دەسەڵات شەرعیەتی لە ڕێگەی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و پەرەپێدانەوە چەسپاند. لە چین، مانەوەی حزبی کۆمۆنیست لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە پشتی بە توانای بەردەوامبوونی گەشەکردن و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە گشتیەکان بەستووە. لە سەنگافورە، پارتی کار شەرعیەتی خۆی بەستەوە بە پلاندانانی شار و نیشتەجێبوون و کارایی گشتی. لە ئەڵمانیای دوای جەنگدا، کۆنراد ئەدیناوێر و لودویگ ئێرهارد، شەرعیەتی دیموکراسییان لە ڕێگەی "موعجیزەی ئابووری"یەوە بنیاتنا، "زانایانی سیاسی زۆرجار ئەمە بە پارادایمی دەوڵەتی گەشەسەندوو ناودەبەن، کە شەرعیەت لە ڕێگەی گەیاندنی پێداویستی گشتیەوە بەدەست دەهێنرێت نەک پۆپۆلیزمی هەڵبژاردن"
لە کاتێکدا کوردستان لە زۆر ڕووەوە جیاوازە، بەڵام دەتوانێت وانە لەم ئەزموونانە وەربگرێت، ئەدای کارکردن شەرعیەت دروست دەکات، شەرعیەت سەرمایەگوزاری بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت، وەبەرهێنان پەرەپێدان درێژە پێدەدات. زنجیرەکە بازنەییە و لەسەر بنەمای کار، دەرەنجامی سەرکەوتوو، ورەوهێزی زیاتر بۆ کاری داهاتوو دەسوڕێتەوە.
گۆڕینی دیمەنی هەڵبژاردن
ئەگەر ئەم ڕێڕەوە بەردەوام بێت، ئەم هەڵبژاردنە لە 11-11-2025 و هەڵبژاردنی داهاتوو لە کوردستان بەتەواوی سەرەتای سەردەمێکی جیاوازی بانگەشەی خزمەتگوزاری ئەنجامدراو دەبێت. چیتر سەرنج لەسەر بەڵێنەکان یان لۆگۆی حزبەکان نابێت بەڵکو لەسەر بەڵگەکان دەبێت.
ئەمەش ڕەفتاری عەقڵانی دەنگدەر دەگۆڕێت، ڕەنگە دەنگدەران دەنگ بە لێهاتوویی نەک دڵسۆزی خێڵەکی یان پڕوپاگەندەی حزبی بدەن.
بە کورتی پڕۆژەکانی گەشەپێدانی حکومەتی هەرێم نەک هەر ژێرخانیان ئاڕاستە کردەوە، بەڵکو یاساکانی کێبڕکێی سیاسیشیان لەنوێوە ڕێکخستەوە.
دەرەنجامێکی پۆڵێنکراو
دەشێت ناوی گۆڕانکارییەکە بنرێت سەردەمی (شەرعیەتی گەشەپێدان)، ئەمەیش چونکە ئەوەی ئێمە لە کوردستان شاهیدی بۆ دەدەین نەزمێکی سیاسی نوێیە کە مافی حوکمڕانی لە ئەنجامەکانەوە سەرچاوە دەگرێت. ئەمەش گواستنەوەی جدییە لە ناسیۆنالیزمی ڕەمزییەوە بۆ ناسیۆنالیزمی کارایی و لێوەشاوەییەوە کە لە ئێستادا بنیاتنانەوە و درێژەپێدان و دابینکردن ئامرازی ڕاستەقینەی سەروەریین.
دەشێت مانا فیکرییەکەی ئەوە بێت کە لە کۆکردنەوەی ئایدیۆلۆژییەوە بۆ عەقڵانییەتی حوکمڕانی دەچین،
لە تیۆری سیاسی کلاسیکدا، ماکس وێبەر شەرعیەتی بەو شێوەیە وەسف کردووە کە لە نەریت، کاریزما، یان ئەدای یاسایی، عەقڵانییەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆ یەکەمجار لە سیاسەتی کوردیدا، فۆڕمی سێیەم سەرهەڵدەدات، شەرعییەتی ئەقڵانی لە (ئەدا) دا. ئەمەیش نوێنەرایەتی قۆناغێکی پێگەیشتوو لە پەرەسەندنی حوکمڕانیدا دەکات.
هاووڵاتیان لە زۆنەکانی دەسەڵاتی حزبیدا چیتر تەنیا بەهۆی پەیوەستەگی عاتفی دەنگ نادەن بەڵکو لەبەر ئەوەی دەتوانن لۆژیک و لێهاتوویی و ئەنجامی کردەوەی حکومەت ببینن دەچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان.
ئەمەیش گرژییە خێڵەکی و حزبییەکان هەڵدەوەشێنێتەوە، بە یەکخستنی خەڵک لە دەوری سوودە هاوبەشەکان دەبێت، ئاوی پاک، ڕێگاوبانی مۆدێرن، وزەی نوێ، ژینگەی پاک، تەندروستی، خوێندن، ئاسایشی سەروماڵ و دەرفەتی کار پێوەر دەبێت.
PM:01:32:22/10/2025
ئه‌م بابه‌ته 2264
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی