چۆن دەڕوانینە هزری ماركسیزم ‌و چەمكی سۆشیالیستی؟

‌د. کاوە مەحمود

ماركسیزم سەرچاوەیەكی سەرەكی هزرییە بۆ حزبی شیوعی بەمەبەستی هەڵسەنگاندنی واقیع ‌و تێكۆشان لەپێناوی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی. ئەم سەرچاوەیە لە لێكدانەوە نوێكانی بواری هزری سۆشیالیستی ‌و خوێندنەوە بۆ سەرجەم سەركەوتن و نشوستییەكانی بزاڤی سۆشیالیستی جیهان دابڕاو نییە. لە تێكڕای هەموو ئەو سەرچاوانە بنەما و تێگەیشتن بۆ چەمكی سۆشیالیستی دادەڕێژێت ‌و بەم جۆرە سۆشیالیستی وەك پرۆسەیەكی شۆڕشگێڕی مێژوویی بەردەوام دوور لە چەقبەستن تەماشادەكرێت‌ و ئەمەش لە رێگای توێژینەوەی واقیعی ئێستای كۆمەڵگە ‌و ئەو مەبەستە سەرەكییانەی كە دەمانەوێ بەئەنجامی بگەیەنین‌ و ئامادەكرنی پێشوەخت بۆ پێداویستی ‌و خاڵەكانی رێگاخۆشكەرەی بنیاتنانی سۆشیالیستی، كە لە كۆمەڵێك هەنگاودا بەرجەستە دەبێت، لەوانە: ئەنجامدانی گەشەپێدانی مرۆیی بەردەوام ‌و پاراستنی ژینگە ‌و ئەنجامدانی حوكمڕانی باش‌ و جێبەجێكردنی بەرنامەی پەروەردەی مەدەنی بەمەبەستی وەدیهێنانی چەمكی هاووڵاتی كوردستانی كارا ‌و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی كرێكاران ‌و ڕەنجدەران ‌و سەرجەم كارگەرانی بیر و بازوو، و بایەخدان بە كشتوكاڵ و دابینكردنی بەرژەوەندی جوتیاران‌ و گرتنەبەری رێبازی كرانەوە لە سیاسەتی كەلتووری‌ و فراوانكردنی دیموكراسی ‌و داكۆكی لە ئازادییەكان ‌و پیادەكردنی سیاسەتێكی دەرەكی، كە ئاشتی‌ و بەیەكەوەژیانی ئاشتییانە‌ و گەشەپێدان لەسەر ئاستی جیهاندا دابینبكات.

لە ڕوانگەی میتۆدی ماركسیزمەوە پێویستە شیكردنەوەمان بۆ سروشتی ناكۆكی ‌و ململانێیەكان لەسەر ئاستی نیشتمانی‌ و جیهاندا هەبێت‌ و بەراورد نێوان بەها و نەریتی سوشیالیستی لەگەڵ بەها‌ و نەریتەكانی سەرمایەداری بكەین.

ئەم ئاراستەیە یارمەتی دەستنیشانكردنی بەرەی هێزەكانی دژ بە گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لە لایەك ‌و بەرەی هێزەكانی بزوێنەر ‌و تێكۆشەر بۆ گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لەسەر ئاستی نیشتمانی ‌و جیهانیدا لەلایەكی دیكەوە دەدات ‌و بەم جۆرە دەتوانین ئەلتەرناتیڤی سۆشیالیستانە دژ بە سەرمایەداری بخەینەڕوو.

ئەركی هێزە مەدەنی‌ و دیموكراسی ‌و چەپەكانە، بەتاییەتی حزبەكانی بزووتنەوەی كۆمۆنستی جیهان، كە ڕەچاوی گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتییەكانی ناوخۆ ‌و جیهان بكەن‌ و چالاكی هزریی خۆیان كاراكەن بەتایبەتی لە وەڵامدانەوەی سەرجەم بیر و بۆچوونی هێزەكانی نیولیبراڵ، كە بیانوو بۆ وابەستەیی ‌و شەڕی شوناسەكان دەهێننەوە‌ و دەیانەوێت مۆدێلی خۆیان بەسەر ئایندەی مرۆڤایەتی بسەپێنن. ئەنجامدانی ئەم ئەركە پێویستی بە گفتوگۆ‌ و دۆزینەوەی خاڵ ‌و بەرنامەی كاری هاوبەشی سەرجەم هێزە چەپ ‌و پێشكەوتنخوازەكان هەیە‌ و لەم رێگایەوە دەكرێ دژایەتی سیاسەتی خۆسەپاندن ‌و سەركوتكەرانەی دەسەڵاتە دیكتاتۆرییەكان ‌و چەتە تیرۆریستە ئاراستەكراوەكانی هێزی ئیسلامی سیاسی توندڕە و بكرێت.

لە هەمان كاتدا جیهانی سەرمایەداری تەنیا پەڵەیەكی ڕەش بە مێژووی مرۆڤایەتییەوە نییە‌ و ناكرێ بڕوانیینە ئەو كۆمەڵگانە تەنیا لە ڕوانگەی چەمكی حەتمیەتی سەرمایەداری وەك كۆتایی مێژوو، یان لە ڕوانگەی بیرۆكەی ململانێی شارستانییەكان. جیهانی سەرمایەداری لە ناكۆكی چینایەتی‌ و ململانێی كۆمەڵایەتی دابڕاو نییە ‌و لەنێو خودی ئەو جیهانەدا هێزی سیاسی ‌و كۆمەڵایەتی هەن، كە كاردەكەن لەپێناوی عەدالەتی كۆمەڵایەتی ‌و سۆشیالیستی‌ و وەدیهێنانی جیهانێك، كە ئاشتی ‌و بەیەكەوەژیان‌ و هەماهەنگی‌ و هاوكاری نێودەوڵەتی تیایدا مسۆگەربێت. حزبە كۆمۆنیستەكان ‌و هێزە چەپ ‌و سوشیالیستەكان ‌و سەندیكا كرێكارییەكان‌ و هێزەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی ‌و ئەو هێزانەی دژ بە لایەنە نەرێنییەكانی جیهانگیری تێدەكۆشین، هێزی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لە جیهانی سەرمایەداری پێكدەهێنن ‌و تێكۆشانی هەمەجۆری هزری ‌و سیاسی ‌و جەماوەری دژ بە شێوازەكانی چەوساندنەوە ئەنجامدەدەن.

سۆشیالیستی لە ئاكامی چركەیەكی لەناكاوی مێژوو لەدایكنەبووە‌ و بەرهەمی بڕیارێكی سیاسی سەرخان نییە، بەڵكو لە ئاكامی ململانێی چینایەتی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ‌و لە ئاستی نێونەتەوەیی ‌و نیشتمانی ‌و ئەزموونی تێكۆشانی جۆراوجۆر ‌و ئەزموون ‌و شارەزایی ‌و پراكتیكی سیاسی ‌و تێكۆشانی گەلان لەپێناوی عەدالەت ‌و یەكسانی‌ و ئازادی ‌و گەشەسەندن هاتۆتەكایەوە.

لە ماركسیزمەوە فێردەبین، كە گرنگە هەڵسەنگاندنێكی ڕەخنەگرانەمان بۆ سەرجەم ئەزموونەكانی ئێستا ‌و پێشتری سۆشیالیستی هەبێت‌ و دەسكەوت‌ و كەلێنەكانی ئەو ئەزموونانە دەستنیشانبكەین، دوور لەوەی وابەستەییمان بۆ كۆپیكردنی مەرجەعییەتێكی هزری ‌و نموونەیەكی دیاركراو هەبێت. دەبێ لەم هەڵسەنگاندنەدا پشت بە بنەماكانی ماركسیزم‌ و یاساكانی دیالكتیك ببەستین ‌و ریتمی واقیع‌ و ئازادی عەقڵ ‌و گەڕان بەدوای داهێنان دوور لە دۆگما، ڕێبازی بیركردنەوەمان بێت. ئەم بۆچوونە بریتییە لە ماركسیزم بە نیسبەت ئێمەوە‌ و لە رێگای ئەم میتۆدەوە دەتوانین سوود لە بەرهەمی دەوڵەمەندی هزرمەندە سۆشیالیستەكان ‌و ئەزموونی تێكۆشانی هێزی چەپ بە هەموو قوتابخانە هزرییەكانی ‌و بە تێكڕای ئەزمونی پراكتیكی لە جیهاندا وەرگرین ‌و دەرئەنجامی كردەیی لە واقیعی بزووتنەوەی كرێكاری ‌و بزووتنەوەكانی ژینگە ‌و مافی مرۆڤ‌ و كۆڕبەندە كۆمەڵایەتییەكان‌ و بزاڤی جەماوەری تێكۆشەر لەپێناوی مەدەنیەت ‌و سكۆلاریزم ‌و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی هەڵێنجین.

سەرمایەداری هەرچەندە دەیەوێت خۆی لەگەڵ قەیرانە جیهانییەكان بگونجێنێت، بەڵام چارەسەری نموونەی بۆ كێشەكانی مرۆڤایەتی پێ نییە. بۆیە سەرمایەداری ‌و نموونەی لیبراڵی نوێ ‌و ئەو جیهانگیرییەی ئەو دەیخوازێ، ئارەزوو و خولیای مرۆڤایەتی بۆ ئەنجامدانی كۆمەڵگەی گەشەسەندوو و بەرقەراری ئاشتی ‌و ئاسایش لە جیهان ‌و ئەنجامدانی عەدالەتی كۆمەڵایەتی ‌و یەكسانی نێوان گەلان ‌و دیموكراسی جێبەجێ ناكات. جیهان پێویستی بە جیهانگیرییەكە، كە رێگا بۆ نزیكبوونەوی هێزی بەرهەمهێنەری ئازادی دونیا لەیەكتر نزیكبكاتەوە ‌و زەمینە بۆ دیالۆگی شارستانییەكان فەراهەمبكات ‌و چارەسەری كێشەكانی برسێتی‌ و هەژاری‌ و بێكاری ‌و كێشەی ژینگە‌ و تەندروستی گشتی، بكات. باشترین ‌و لەبارترین دواڕۆژ بۆ مرۆڤایەتی سۆشیالیزمە لەسەر ئاستی جیهاندا، كە ئەمەش پێویستی بە تێكۆشانی یەكگرتووی هێزی چەپ ‌و مەدەنی‌ و سۆشیالیزمە لەچوارچێوەی هەر وڵاتێكدا بەپێی پرۆژەیەك، كە پێداویستییەكان بنیاتنانی سۆشیالیزم ئامادەبكات‌ و رەچاوی واقیعی پەرەسەندنی ناهاوسەنگی كۆمەڵگە و وڵاتەكان لەسەر ئاستی جیهاندا بكات.

پێداویستییەكانی هەڵبژاردنی سۆشیالیستی وەك رێگایەكی پەرەسەندن‌ و گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لەگەڵ میتۆدی ماركس، كە یاساكانی پەرەسەندنی مێژووی مرۆڤایەتی دۆزییەوە، دەگونجێت‌ و میتۆدی ماركس بەگشتی ڕاستی‌ و زیندوویی خۆی لەدەستنەداوە‌ و فێرماندەكات، كە بنیاتنانی سۆشیالیستی كاروانێكی مێژوویی درێژخایەنە.

سۆشیالیستی، كە هەڵبژاردەیەكی مێژووییە بە نیسبەت حزبمانەوە، پشت بە تەواوكردنی ئەركەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتمانی گەلی كوردستان‌ و وەدیهێنانی مافی بڕیاردانی مافی چارەنووس ‌و پیادەكردنی ڕێگای چاكسازی سیاسی ‌و ئابووری‌ و كرانەوە بەرەو جیهان دەبەستێت، بەجۆرێك زەمینەی لەبار بۆ پێكەوەژیانی گەلانی ناوچەكە ‌و هەماهەنگی‌ و تێكەڵبوونی ئابووری ‌و چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە بەپشتبەستن بە ئاشتییەكی دیموكراسی عادیلانە دابین بكات ‌و جێبەجێكردنی تێكڕای ئەم زەمینانەی باسمانكرد، رێگا بۆ پەرەسەندنی هێزی بەرهەمهێنەر ‌و بنیاتنانی ئابووری بازاڕی سۆشیالیستی‌ و سیاسەتی دیموكراسی سۆشیالیستانە ‌و كەلتووری پێشكەوتوو و شارستانی ئیكۆلۆجی ‌و هاندانی گەشەپێدانی مرۆیی خۆشدەكات‌ و ئەم خاڵانەش بنەمای بنیاتنانی سۆشیالیستییە.

یەكێك لە ئەزموونە گرنگەكان كە پێویستی بە توێژینەوەیە لەلایەن سەرجەم حزبە شیوعییەكان‌ و سۆشیالیستەكانی جیهان، ئەزموونی حزبی شیوعی چین‌ و گەلی چینە لە بنیاتنانی سۆشیالیستی بەتایبەتمەندی چینی بەهەموو ئەو ناكۆكی ‌و كەلێنانەی، كە خۆیان نایشارنەوە ‌و بەشەفافیەت باسیدەكەن، بەڵام لە هەمووی گرنگتر سەركەوتنەكانی ئەو ئەزموونەیە لەبواری گەشەسەندنی ئابووری ‌و بەیەكەوەژیانی نەتەوەكان‌ و قەڵاچۆكردنی هەژاری ‌و كاركردن بۆ كۆمەڵگەی خۆشگوزەران‌ و تێكۆشانە بۆ چەمكی گۆمەڵگەی چارەنووسی هاوبەشی مرۆڤایەتی.

PM:08:44:01/07/2025

ئه‌م بابه‌ته 200 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی