کورد چی لە عێراق دەوێ؟

‌دییه‌ عه‌لی‌

عێراق لەساڵی 1921دا وەک دەوڵەت دروست بوو؛ لەساڵی 1925 دەستوری عێراق نوسرایەوە؛ لەساڵی 1933دا؛ کاتێ عێراق لەکۆمەڵەی گەلان وەرگیرا؛ بەو مەرجەی مافی کوردەکان بدا؛ بەڵام هەتا هەموارکردنەوەی دەستوری 1943؛  هیچ شتێکی روونی تێدانەبوو بۆ گەلانی ناعەرەب؛ بەتایبەتیش کورد.

تەنانەت لەماددەی 120ی دەستورەکەدا باس لە راگەیاندنی حوکمی عورفی (باری نائاسایی).کەزیاتر بۆ باشوری کوردستان بوو؛ بۆ سەرکوتکردنی هەر بزوتنەوە و شۆڕشێکی گەلی کورد؛ یان هەر خۆپیشاندانێک کەبۆ مافی گەلی کورد ئەنجام بدرێ. 

لەرووی ئابوریشەوە شاکر فەتاح لەیاداشتەکانیدا دەڵێ؛ بودجەی پارێزگای سلێمانی بەقەد قەزای فەلوجەبوو. 

بۆیە بەدرێژایی مێژووی عێراق سیستمێکی مەرکەزی توند و دیکتاتۆری بەرقەرار بووە هەتا ساڵی 2003 و روخانی رژێمی فاشیستی بەعس؛ دیاریشە لەسەردەمی بەعسدا چی نەما؛ لەبەرام کورددا نەکرێ؛ کەهەموو هەوڵێک درا؛ بۆ (ئەسیمیلاسیۆنی) توانەوەی کورد لەبۆتەی عەرەبدا؛ بەڵام هەموو ئەم هەوڵانە نەک نەیتوانی کورد لەناوببات وەک میللەت و زمان و خاک و نەتەوە. 

لەساڵی 2005 و دوای بەشداری کارای هێزە سیاسییەکانی هەرێم لە بنیاتنانەوە و دروستکردنەوەی عێراقدا و نوسینەوەی دەستوور؛ کەتاڕادەیەکی باش مافەکانی کوردی تێدا پارێزرا؛ لەلایەکی تریشەوە رێژەی دانیشتوانی هەرێم بەلەسەدا 17 عێراق خەمڵێنرا و دانی پێدانرا؛ لەوکاتەوە هەتائێستا شیعە و سونە لەهەوڵی کەمکردنەوەی پشکی کوردن لە عێراقدا و پێیان وایە ئەوەی کورد لەسەرەتای دروستکردنەوەی عێراقدا (2005)؛ چەسپاندویەتی؛ زیاترە لە قەبارەی خۆی؛ بۆیە هەتا کار گەیشت بەوەی بودجەی هەرێم لە کۆتایی 2014ەوە هەتا 2018 ببڕن؛ بەبیانوی هەناردەکردنی نەوت بەسەربەخۆ؛ کەلەڕاستیدا ئەوە تەنیا بیانوو بوو؛ چونکە وەک پێشتر وتم؛ شیعە و سونە هاوهەڵوێستبوون لەکەمکردنەوەی پشکی هەرێم و لەقاڵبدانی هەرێم؛ دواجاریش هەموو هەوڵێکیان خستووەتەگەڕ؛ بۆ ئەوەی وەک پارێزگایەک مامەڵەی لەگەڵدا بکەن و دژی هەموو بەرەوپێشچوونێکی ئەم قەوارەیەن؛ چونکە بەردەوام پرسیاری شەقامی عێراقی ئەوەبووە کە کورد بەبودجەی لەسەدا 17 و دواتری لەسەدا 12؛ چۆن ئەو هەمووە پێشکەوتنەی لەبیناسازیدا بەخۆیەوە دیوە و پارێزگاکانی عێراقیش رۆژ لەرۆژبێ و بەبودجەی لەسەدا 85ی عێراقەوە هەتابێ هەربەرەو دواوە دەچن. 

لەئێستادا پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەگەر هەرێم نەوت و لەسەدا 50ی داهاتی خاڵە سنورییەکان ڕادەستی عێراق بکاتەوە؛ ئەوکات عێراق وەک ساڵانی نێوان 2005 و هەتا 2014 مانگانە زیاتر لەملیارێک دۆلار بۆ هەرێم دەنێرێ؟ 

بێگومان نەخێر؛ چونکە وەک پێشتر باسمانکرد؛ شیعە و سونە هەست دەکەن لەکاتی لاوازییان کورد فرسەتی هێناوە و گۆڵی خۆیکردووە؛ بەو ڕێژەی لەسەدا 17یە؛ ئەمە لەلایەک؛ لەلایەکی ترەوە لەسەدا 90ی داهاتی عێراق لەنەوتەوەیە؛ نەوتیش دابەزینی زۆری بەخۆیەوە دیوە و هیچکات؛ داهاتی ئێستای نەوت ناگاتەوە بەداهاتی پێشووتردا؛ چونکە نرخی نەوت زیاتر لەسەدا 50 دابەزینی بەخۆتیەوە دیوە؛ ئەمە جگە لەئاڵۆزی لە گرێبەستەکانی نەوتی هەرێمدا؛ عێراقیش لەقەیرانی قوڵی دارایدایە؛ بەرادەیە؛ مانگانە نزیکەی 5 ملیار دۆلار کورتهێنانی هەیە؛ بۆیە هەموو ئەمانە وادەکا؛ تێبگەین لەوەی جارێکی تر عێراق هەم نایەوێ و هەمیش ناتوانێ ئەو بڕە پارەی کەساڵانی پێشتر دەینارد بۆ هەرێم ئێستا بینرێ. 

بۆیە ئەوەی لەئێستادا گرنگە هەرێم زیاتر بایەخی لەسەر خۆی بێ و دەست بەچاکسازی هەمە لایەنە بکا و دەستێ مافیا و قاچاخچییەکان ببڕێ؛ ئەوکات هیچ پێویستمان بە عێراق نابێ و دەتوانین مانگانە موچەی  فەرمانبەران و پارەش بۆ پرۆژە دەستبخەین و لەوەش زیاتر چاومان لەدەستی عێراقێ نەبێ کەنغرۆبووە لەگەندەڵی و دەیەها دەسەڵاتی گروپ و میلیشیای تێدایە و ئەوەی بونی نییە دەوڵەتە؛ بۆیە کاتێ دەوڵەتێ نەبێ کورد چاوەڕێی چی لە عێراق بکاو چی دەوێ لەعێراق.