بۆچی نابێ هەرێم مەلەفی نەوت رادەستی بەغدا بکا؟

‌شەنکار عەبدوڵا

مەلەفی نەوت یەکێکە لەمەلەفە گرنگ و پڕبایەخەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا؛ ئەو وڵاتانەی کە ئیعتیمادی سەرەکیان لەسەر نەوتە؛ کەمترینیان توانیویانە دەستبەرداری نەوت ببن و سەرچاوەی تری داهات بەگەڕبخەن؛ بۆیە ناکرێ و نابێ بەبێ بایەخ لێی بڕوانین و هەروا بەسانایی ڕادەستی بەغدادی بکەین و دووربکەوینەوە لەم مەلەفە و بازاڕی جیهانی؛ چونکە بەهۆی ئەم مەلەفەوە هەرێمی کوردستان چووەتەسەر نەخشەی جیهانی وزە و لەو بازاڕەدا رۆڵی کاریگەری هەیە و دەتوانێ کێشە بۆ ئۆپیک دروست بکا.

لەماوەی پێشوودا سایمۆن واتکینز؛ شارەزای بواری ئابوری و سەرۆکی بەشی فرۆشتنی بازاڕی نێودەوڵەتی فۆڕێکس؛ دەڵێ؛ بەغدا ناچارە مەرجەکانی هەرێم قبوڵ بکا و بودجەی بۆ بنێرێ؛ بۆئەوەی پابەندی مەرجەکانی ئۆپیک پڵەس بێ.
ئەوەشمان بیرنەچێ؛ یەک لەسەر سێی پارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم؛ لەداهاتی نەوتەوەیە.

بەدرێژای مێژوو؛ رژێمی بەعسی فاشی؛ هەموو هەوڵێکی داوە بۆ ئەوەی کورد دەستی نەگات بەنەوت؛ تەنانەت لە رێککەوتننامەی 11ی ئازاردا؛ ئامادەیە ئەو بەشەی کەرکوک کەنەوتی تێدا نەدۆزرابووە بدات بەکورد؛ بەڵام بەشەکەیتری نا! بۆچی؛ لەبەر بایەخ و گرنگی ئەم کاڵایە؛ بۆیە ناکرێ هەروا بەسانایی و لەبەر قسەی چەند پەرلەمانتارێکی بێ سەواد؛ ئەم مەلەفە بدرێتەوە دەست بەغدا و کورد جارێکی تر ئەوەندەیتر گۆشەگیر بکرێ و هەرکات ویستیان وەک بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە؛ یاسای قەرز بەزۆرینە و بەدەر لەخواستی کورد پەسەند بکەن؛ ئەوکات بۆ بەشە بودجەکەشت بەهەمانشێوە گەلەکۆمەکیت لێدەکەن و بەئارەزووی خۆیان دەتچەوسێننەوە؛ چونکە دیموکراسی لای بەرپرسانی عێراق تەنیا لەهەڵبژاردنەوە لێی دەڕوانن؛ نەک وەک کەلتور؛ چونکە ئەگەر دیموکراسی حوکمی زۆرینەبێ؛ ئەوە رێزگرتنیشە لەمافی کەمینە؛ بەڵام لەیاسازی قەرزدا؛ ئەم پرەنسیپە و تەنانەت پرەنسیپی فیدراڵیش پێشێلکرا؛ کەئەمە زەنگێکی مەترسیدارە و پێویستە بەو پەڕی هۆشیارییەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکەین.

لەماوەی ڕابردودا؛ لەسەردەمی عادل عەبدولمەهدی و دواتریش کازمی؛ دوو رێککەوتن کراوە؛ لەهەردوو رێککەوتنەکەدا؛ هەرێم نەوتی ڕادەستنەکردووە؛ بەڵام ئەوان لەو بڕەی کەبۆ هەرێمیان ناردووە؛ پارەی فرۆشتنی رۆژانەی 250 هەزار بەرمیل نەوتیان لێبڕیوە؛ تەنانەت مانگانە 50 ملیار دیناریشیان لەبری لەسەدا 50 خاڵە سنورییەکانی هەرێم بڕیوە؛ کەواتە ڕادەستنەکردنی نەوت و خاڵەسنورییەکان کێشەیەک نەبووە بۆ حکومەتی عێراق؛ بەڵکو ئەوە پەرلەمانتارەکانە کێشەیان هەیە؛ ئەوان شەڕی خۆیان دەکەن بۆئەوەی لەخولی داهاتوشدا هەڵبژێرێنەوە.

پێش پەسەندکردنی یاسای قەرز  وتەبێژی حکومەت رایگەیاند؛ هیچ کێشەیەکیان لەگەڵ هەرێم نییە و بەشە بودجەی خۆیان بۆ دەنێرن؛ ئەمشەویش کەدیار بوو؛ لەژێر فشاردا؛ مەلا تەڵاڵ جارێکی تر ئەوەی دووپاتکردەوە کەپابەندن بەناردنی بەشە بودجەی هەرێم و چونکە هەرێم بەشێکە لەعێراق و وتیشی؛ ناکرێ فەرمانبەرانی هەولێر و سلێمانی بێ موچە بن.

هەرچەندە نەدەبوو؛ لەیاسای قەرزدا بەهیچ شێوەیەک باسی پشکی هەرێم بکرایە؛ چونکە بەپێی رێککەوتنی هەرێم و بەغدا ئەو بابەتە لەبودجەی 2021 جارێکی تر رێککەوتنی لەسەر دەکرێتەوە.

 ئینجا دەبێ پەرلەمانتارانی کورد و سەرکردایەتی سیاسی کورد ئەوە قبوڵنەکەن کەپشکی هەرێم لەسەدا 17ەوە کراوە بەلەسەدا 12.67؛ چونکە بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی ئاماری عێراق؛ رێژەی هەرێم؛ لەسەدا 13.9 یە ئیتر  چۆن   گەورەی لەسەدا 12 دەکەن؛ دەبوو شەڕی نوێنەرانی کورد لەسەر ئەمەبێ؛ نەک شەورۆژ لەمیدیا عێراقیەکانەوە شەقامی عەرەبی بەشیعی و سونی لەدژی حکومەتی هەرێم هانبدەن و حکومەتی عێراقیش بخەنەژێر فشارەوە و لەلایەکی تریشەوە فرمێسکی تیمساحی بۆ بڕێژن؛ لەماوەی پێشوودا شاندی هەرێم بە عەمار حەکیمیان وتبوو؛ پێویستە ئێوە رۆڵی ئیجابیتان هەبێ لەهێورکردنەوەی شەقامی شیعی دژ بەکورد؛ حەکیمیش بەناو ناوی پەرلەمانتارێکی کوردی هێناوە وتویەتی؛ ئەو چاوپێکەوتنی کردووە و گڕی لەشەقامی شیعی بەرداوە؛ بۆیە هیچ بەئێمە ناکرێ.

لەرێککەوتن لەگەڵ عەبدولمەهدیدا؛ مانگانە  بڕی 453 ملیار دینار بۆهەرێم دەهات؛ بەڵام لەسەردەمی کازمیدا بووبە 320 ملیار دینار؛ بەبیانوی خراپی دۆخی دارایی عێراق؛ ئەمە لەکاتێکدایە مانگانە دەبوو عێراق 68 ملیار دیناری پێشمەرگەشی بناردایە؛ بەڵام هەرێم چاوپۆشی لێکردوون.

لەکاتی دانوستان لەنێوان هەرێم و بەغدا؛ عەلی عەلاوی؛ وەزیری دارایی عێراق؛ بەشاندی هەرێمی وتووە؛ یاسا و مەنتق لەگەڵ ئێوەیە؛ بەڵام ئێمە کورتهێنانمان هەیە و دەمانەوێ بەشێکی بەو بڕەی ئێوە پڕبکەینەوە.

بۆیە ئەوەی عێراق دەینرێ نە خێرە و نەهیچ شتێکی تر؛ بەڵکو هەقێکێ بێ چەندوچۆنی فەرمانبەرانی هەرێمە؛ بیرمان نەچێ لەدانوستانەکانی پێشوودا لایەنی عێراقی بەشاندی هەرێمیان وتووە؛ ئێمە دان بە 672 هەزار فەرمانبەری هەرێمدا دەنێین؛ نەک زیاتر لە ملیۆنێک و 200 هەزار فەرمانبەر؛ بۆیە ئەگەر نەک نەوت و داهاتی خاڵە سنورییەکان؛ بەڵکو ماستی هەولێر و تەماتەی شارەزوور و گوێزی هەورامانیش رادەستی عێراق بکەی؛ ئەوە زەحمەتە جارێکی تر مانگانە ملیارێک دۆلار لەعێراقەوە بێ بۆ هەرێم؛ یان موچەی تەواوی فەرمانبەرانی هەرێم بدا؛ چونکە عێراق خۆشی لەقەیرانی سەختی ئابوریدایە و کورتهێنانی زۆرە و قەرزەکانیشی گەیشتووەتە 170 ملیار دۆلار.

پەرلەمانتارانی کوردیش پێویستە ئاگاداری ئەوەبن لایەنی گوێلێگیراو ئەوان نین؛ بەڵکو حکومەتی هەرێمە؛ بۆیە ئەگەر ئەوان ناتوانن پارێزەرێکی باشی هەرێم بن؛ هەق نییە شەقامی شیعیش لەدژی هەرێم هانبدەن..


PM:12:34:16/11/2020

ئه‌م بابه‌ته 3216 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی