باوەر بە كامیان بكەین؟ بیرەوەری سیاسییەكان

‌ هاوڕێ تۆفیق

مێژوو نوسین، یان بیرەوەری تۆماركردن، لە ناو كورددا مێژووییەكی تازەی ھەیە. باسی داستانی ئەدەبی ناكەین،  وەكو داستانی (مەم و زین )ی خانی، كە دیوێكی گێرانەوەی مێژوویی ھەیە .یان (شەرەفنامە)ی میر شەرەفخانی بەدلیسی (١٥٤٣—١٥٩٩) كە بە زمانی فارسی نوسیوێتی ، بەڵام نوسینێك كە لە شێوەی كتێبێكی تەرخانكراوی تایبەت بۆ مێژوو نوسرابێت، ئەمەیان كەمن.

محمەد ئەمین زەكی بەگ، وەكو تاكە ئەستێرەی تازەی نوسینەوەی مێژوو كورد لەسەدەی  بیستەمی رابردوو درەوشایەوە . بەڵام كتێبی مێژووی ژیانی حزبایەتی زۆر تازەیە، چونكە روونە لەدایكبوونی حزب لە ژیانی سیاسی كوردا، بەھەمان شێوە تازەیە.

لەمڕوەوە كتێبی( یاداشت)ی مامۆستا (ڕەفیق  حیلمی) نۆبەرەی كتێبی مێژووییە لە كتێبخانەی كوردییا، كە تیایدا باسی  سەردەمی مەلیك مەحمود ئەكات. بەڵام نوسەری كتێبی مێژووی تازەی سیاسی جوڵانەوەی كورد لە ناوەڕاستی نەوەدەكان بە كتێبەكانی نەوشیروان مستەفا دەستپێدەكات. دوای ئەو، خەڵكانی تر ، دەستیان بە بڵاوكردنەوەی بیرەوەرییەكان كرد. ھەر نوسەرە بەپێی تێگەیشتن و بەرژەوەندی خۆی رووداوەكان ئەگێرێتەوە،  وەكو ئاشكرایە، ئەم كێشەیە بەس كێشەی نوسەرە كوردەكان نیە،  بەڵكو لە جەوھەرا كێشەیەكی قوڵی خودی مێژوونوسینە. بۆ نمونە كاتێك كە باسی مێژووی ئیسلام ئەكەیت، دەیان، بگرە سەدان كتێبی گرنگی مێژوویی ھەن كە ھەریەكەیان، ئەوی تریان بەدرۆ دەخاتەوە.

ئاشكرایە كوردو كتێب، پەیوەندییان ھەم تازەو ھەم لاوازە. میللەتانی خاوەن شارستانی و دەوڵەت ، بەھەزاران ساڵە كتێب و كتێبخانەو مێژووی نوسراویان ھەیە. ھەر بۆیە زۆربەی ماڵی ئاسایی، كتێبی تیایاو خوێنەری كتێبیشیان ھەیە. تەنانەت باوكان ژیانی تایبەتی خۆیان ئەرشیف كردوە، ھەر لە وێنەی تایبەتی خۆیان و ماڵ و مناڵیان بەشێوەیەكی جوان یاداشتیان كردوەو بۆ نەوەی دووەم، یان سێیەمی خێزانەكەیان بەجێھێشتوە. كورد چونكە زۆربەی وەخت دەربەدەرو بێ دەوڵەت بوە، ئەمەی نیە. 

بەشێكی زۆری رەخنەگرانی كتێبە مێژوویەكان باسی خاڵێكی گرنگ ئەكەن، ئەویش ئەڵێن ئەبێ مێژوو كەسی سێیەم، بابڵێین بێلایەن بیاننوسێتەوە، بەڵام بۆ بەدەستھێنانی سەرچاوە ئەمەیان كاری دامەزراوە مێژوویی فەرھەنگییەكانە .بەڵگەو و وێنەو نوسراو ئەرشیف بكەن و پاشان نوسەرانی پیشەیی بیكەن بە سەرچاوەو بینوسنەوە، گرنگتر لەمەش دەلێن ، مێژووی ململانێ، ھیچ كات لەسەردەمی خۆیا نانوسرێتەوە. چونكە سێبەری كەسە گرنگەكان بەسەریەوە ئەبێ و بەدڵی ئەوان ئەنوسرێتەوە، بە گشتی و بە كورت و كوردی:

یەكەم؛ ھەموو ئەو كتێبە بیرەوەرییە مێژووییانەی لە ماوەی ئەم ٢٥ ساڵەی پێشودا نوسراون، لەگەڵ ئەوەی رووداوی ھاوبەشییان باسكردوە، بەڵام لە ناو ھەموویاندا دوو كتێب نادۆزیتەوە رووداوێكیان وەكو یەك باسكردبێ! تۆی خوێنەر كە جیلی تازەیت لە ناو ئەم بیرەوەری و مێژوو گێرانەوانەدا راستیت لێ ون ئەبێ و نازانی، بەڕاستی، كامە راستیە رەسەنەكەیە.
 
دووم؛ ھەموو ئەم كتێبانە، نوسەرەكانیان خۆیان كردوە بە پاڵەوان و ركابەرەكانیان بێبەزەییانە رووخاندوەو ناشرینیان كردوە، رەگەزی پیشەیی و بابەتی بونیان كەمە.

سێیەم؛ ھەموو كتێبەكان لە خالێك ھاوبەشن ئەویش مەسەلەی ڕق لە بەرامبەر،  ھیچ میللەتێك بەقەدەر كورد، رقی لەیەكتری نیە، كورد دڵخۆشە بە رسواكردنی براكەی تری، ئەندازیارە لەسوككردنی یەكتری، داھێنەرە لە رەتكردنەوەی یەكتری.

چوارەم؛ ھەموو كتێبەكان ،راستیەك روون ئەكەنەوە ئەویش دروستكردنی گومانە لەسەر شۆرش، شۆرش فەلسەفەی خۆی ھەیە، ھەر وەك چۆن شۆرشگێریش ئەخلاقی ئینسانی و شۆرشگێرانەی خۆی ھەیە. كاتێك ئەم كتێبانە ئەخوێنیتەوە، ئەو پرسیارەت بۆ دروست ئەبێ، بەراستی ئەمە شۆڕش بوو؟ 

خوێندنەوەی گێرانەوەی مێژوویی،  خوێنەری وشیاری ئەویت، خوێنەری راستەقینە، نەك ئەو خوێنەرەی لە ھەموو ژیانیا یەك كتێبی نەخوێندۆتەوە، بەڵام گورج و گوڵ، كتێبی مێژوویی سیاسیەكان ئەخوێنێتەوەو خوێن گەرمانەو دەمارگیرانە ھەڵوێست وەرئەگرێ، خوێنەری قوڵ، كتێبی مێژووی نەك یەك جار، بەڵكو چەند جارێك ئەخوێنێتەوە، لە تەمەنی جیاو لەسەردەمی جیا، ھەتاوەكو بەراستی لێیان تێبگات و دادپەروربێت. 

پێویستە نەوەی نوێ بەشێوەیەكی بابەتی ھەڵوێستی لەبەرامبەر ئەو مێژوو و یادەوەرییانەیا ھەبێ. دوور بێ لە پەرچەكردای بێ ناوەڕۆك. ویژدانی خوێنەر ئەبێ، لە ویژدانی نوسەر دادپەروەرتر بێ.


PM:08:16:14/09/2020

ئه‌م بابه‌ته 4144 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی