نامەیەک بۆ مەسعود بارزانی، نیچیرڤان بارزانی، قوباد تالەبانی

‌بەهادین نوری

برایانی بەرێز! 

من لەسەر جێگەی نەخۆشی ، لە دوارۆژەکانی ژیانمدا ئەم نامەیەتان ئاراستەدەکەم ، بەوهیوایە لەوە حالیبن کەئەم قسانە لە ئەزموونی پیریکی ٩٠ سالی کەهەموو تەمەنی لە خەباتی سیاسیدا بەسەر بردووە ، . نامەکەم تەرخان کردووە بۆ باسی ئەم قەیرانە ترسناکە هەمەلایەنەی ئەمرۆی هەریم کە پاش ٢٥ ساڵ لە حکومرانی ئێوە هاتۆتەکایە . 

کەس ناتوانی نکوولی لەوەبکات کەهەردوو خێزانی بارزانی و تالەبانی رۆلێکی مێژوویی گرنگیان هەبووە لە خەباتی رزگاریخوازی ئەم میللەتەدا ، بۆ بەدەستهێنانی ئەو دەستکەوەتە مەزنانەی لەم ٢٥ ساڵەدا هاتوونەتەدی . بەڵام مەخابن هەلسەنگاندنی ئەم ئەزموونە رویەکی دیکەشی هەیە . دەبوو ئەمرۆ هەریم زۆر پێشکەتووتر بوایە چونکە ١٢ ساڵ پێش بەغداد رزگار بووە لە سەدام . بەلام قەیرانی ئەمرۆی هەریم کەدەستکردی ئیوەیە زۆر ئالۆزتر و توندتریشە لە هی عێراق کە نوری المالکی خولقاندی . ئەگەر قەیران لەیەک یان دوو بواردابووایە بەهەرحال ، بەلام لەوەگەورەترەو مەترسی لەسەر دەستکەوتەکانی هەرێم دروستکردووە :

 بروانن ، قەیرانی نەدانی مووچە ، قەیرانی سەرۆکایەتی هەرێم ، لە کارخستنی پەرلەمان ، کێشەی کارەبا پاش ٢٥ سال لە رزگاربوون ، ئەوە قەیرانی گەندەڵی ، خویندن وەستاوە ، دەوائری دەولەت وەستاوە ، پرۆژەی بنیاتنان و خزمەتگوزاری وەستاوە ، ئەوە کوچی هەزاران گەنج و خنکانی زۆر کەس لە دەریادا ، ئەوە چولبوونی گوندەکان و نەمان یان لاوازی کشتووکال .. هتد . ویرای هەموو ئەمانە ئەوە تیرۆرستانی داعش کە هێشتا ماوون مەترسیەکی گەورەن لەسەر هەریم و هەموو عێراق . 

قەیرانی موچە بە تانوپویەوە دەستکردی حکومرانانی ئەم ٢٥ ساڵەیە ، ململانێی حیزبایەتی تەسکی نیوان پارتی و یەکێتی سیستەمی مووچەی لە شیرازە دەرکرد ، دەیەها هەزار مووچەی بێ سەروبەر بردرایەوە بۆ خەڵک تاببێتە لایەنگری فلان حیزب و دژی ئەویدی ، مووچەی زۆری بندیوار ، مووچەی خانەنشینی پێشمەرگە بۆ هەزاران کە رۆژێ لە رۆژان پێشمەرگە نەبوون ، بۆ شەهیدانی تەزویر .. هتد . 

لە لایەکی دی ، گەندەلی کە لە لوتکەی حکومرانانەوە دەستی پێکرد و هیچ پرسینەوە و چاودیریەکیش نەبوو ، هیچ شەفافیەتێ نەبوو ، کەس ئاگای لەخەرجی بووجەی حکومەت نەبوو .. دوانموونەش فایلی نەوتی هەرێمە کە پاش هەزار داواو قیرە و هەرا فایلەکە بەنهینی مایەوە و ٢-٣ کەس نەبێ کەس نازانێ چەند بەرهەمهینراوە و چەند فرۆشراوە ، پارەکە چی لیهات . 

پرسی سەرۆکایەتی چیە ؟ کێشەیەکی داتاشراو بوو ، پیشێلکردنێکی زەقی ئەو یاسایە بوو کەخۆتان داتانرشتووە ، چونکە پاش ١٠ ساڵ لەسەرۆکایەتی کاک مەسعود سوور بوو لەسەر ئەوە کەهەر سەرۆک بێت ! لەباتی ئەوەی کێشەکە لە پەرلەماندا چارەبکرێ کرابە بیانوو بۆ لەکارخستنی پەرلەمانیش ! ئایا شتی لەم چەشنە قەت لەوڵاتێکی دیموکراتیدا روی داوە یان رودەدات ؟ 

ئەم دەستکەوتەی ئەمڕۆی کوردستانی عێراق زادەی دۆخێکی نێودەولەتی تایبەتە کە لە ئەنجامی جەنگی کەنداو و تێشکانی رژێمی سەدامدا هاتەکایە . دەوڵەتانی دەوروبەر بۆ هەلێ دەگەرێن ئەم دەستکەوتە لە ناوبەرن . جالەکاتێکدا کە ئەمریکا و ئەوروپا و ئێران و تورکیا و سعودیە لەگەڵ بەغدان دژ بەجیابوونەوەی هەرێمن ، ئیوە بە پشتی چ هێزێ جیادەبنەوە ؟ ئەگەر دروشمی راپرس بۆ دەولەتێکی سەربەخۆ هەڵگیرابی وەکو موزایەدەیەکی سیاسی بۆ خەڵەتاندنی ئەو خەڵکە ئەوە ئیشێکی نادروست و ناشیرنە ، ئەگەر بەجدیش بتانەوێ ئەمرۆ هەریم جیابکەنەوە لەم دۆخەدا کە عێراق نەبۆتە رژیمیکی دیموکراسی و چاوەرێی راپرسێکی وەک ئەوەی کیوبک ( کەنەدا ) یان سکوتلەندە ناکرێ ، ئەوە مانای وایە دەستکەوتەکانی کوردمان خستە ژێر مەترسی گورزێکی کوشندەی دوژمنان . ئەگەر بیشمانەوێ رێگەیەکی سیاسی رێکو پیک بگرین دەبێ دانبەخۆدا بگرین هەتا کەشێکی دیموکراتی گونجاو دێتە پێش . 

بەلێ ململانێی حیزبی بە شێوەیەکی دیموکراتی شارستانی دیاردەیەکی زۆر ئاساییە و فاکتەرێکە بۆ پێشخستنی پرۆژەی دیموکراسی لە ژیانی کۆمەلگەدا ، بەلام ئیوە شتی وەهاتان نەکرد ، بەلکو بە پێچەوانەوەتان کرد ، ململانی حیزبایەتی تەسکتان کرد کە ئامانجەکەی قورخکردنی دەسەلات و بەرژەوەندی تایبەتی بوو . بەم ململانیە نا هەموارە ریگە لە دیموکراتیزە و ئارامی و پێشکەوتن گیرا ، خوێنی هەزاران لاو لە شەری براکوژیدا رژا . ئەو رۆژانەش کە شەری گەرم و خوێناوی نەبووە شەری سارد تائەم چرکەیەش بە شیوازی جوراوجور هەر دریژەی هەبووە . ئەوی رێرەوی وەها بگرێتە بەر حەتمەن بە ئەنجامێکی نەخوازراوی وەکو وەزعی ئەمرۆی هەرێم دەگات . چاندنی با هەر رەشەبای لێ دەدوورێتەوە . 

پاشا و میرەکانی کەنداو بە دابەزینی نرخی نەوت تووشی قەیرانی ئابووری نەبوون چونکە بەشی چەند ساڵێ پاشەکەوتیان هەبوو . بەلام ئیوە کتووپر تووشبوون چونکە ، لە دۆخی ناشەفاف و نا دیموکراتیدا ، زوو زوو گسک لەگەنجینەی دەوڵەت دەدرا و هیچ پاشەکەوت نەبوو . هیچ وەڵامیکی واشنتون نەدرایەوە کە نوری مالکی و دەوروبەری تومەتبار کرد بە لوشدانی ٢٢٠ ملیار دولار و ئیوەش بە هەشتا ملیار کە لەشەش کۆمپانیای خۆتاندایە . سەرۆکی پیشووی فەرەنسا جاک شیراک و سەرەکوەزیرانی ئیتاڵیا بەرلسکۆنی و سەرەکوەزیرانی ئیسرائیل ئولمەرت خرانە بەندینخانە بۆ چەند ساڵ لەسەر بەرتیل وەرگرتن بەکەمتر لە ملیۆنێ دۆلار. بەلام لەم وڵاتەدا لەسەر گەندەڵکاری بە ملیارەها دولاریش نەکەس بەندکراوە و نە لەسەر کورسی دەسەڵاتیش لابراوە . 

بەرەی ئیسلامی شیعەکانی عێراق کە ١٠-١٢ سالە حکومرانن و لیپن لە گەندەڵکاریدا لە هاوینی رابوردوودا رق و کینەی جەماوەریان تەقاندەوە بە زنجیرەیەک خۆپیشاندانی جەماوەری گەورە لە شەقامەکانی بەغدا و شارەکانی دی . حەیدەر عەبادی دیموکراسیانە رووبەرویان بوەوە ، ئەگەر چی نەیزانی چون دەبێ دەستبەچاکسازی بکات .

هەر ئەو تەوژمی نارەزاییە دواتر بوو بەهۆی لە تبوونی بەرەی ئیسلامی شیعەکان . ئەمرۆ موقتەدا سەدر سەرکردایەتی خۆپیشاندانی ملیونی دەکات لەسەر شەقامەکانی بەغدا دژ بەگەندەلکاری . ئەم تەوژمە هەرەشەیە لە وەزعی هەریمیش . لەبەر ئەوە بێ دواکەوتن پێویستە دەسبکرێ بە چاکسازی جدی راستەقینە لەم هەریمەش ، بەڵام بە شێوەیەکی وەها کە تیرۆرستانی داعشی لێ سوودمەند نەبن . 

چاکسازی چۆن دەکرێ ؟ 

جوهەری چاکسازی ئەوەیە کە ئەو کون و لە سیستەمی حکومرانیدا هەن چاک بکرێن و بەشێوازێکی دیموکراتی ئەوروپی ئاسا دەسەلات بەریوەببرێ . من ئەمە لەم خاڵانەی خوارەوەدا بەدیدەکەم : 

١- کلیلی چاکسازی راستەقینەو سەقامگیر تەنها لە دابینکردنی دیموکراسیەکی راستەقینەی ئەوروپی ئاسادایە کە 

پشت ببەستێ بە هەڵبژاردنی بێ غەلو غەش و ئالوگۆری دەسەڵات و سەروەری یاسا .. هتد . 

٢- بەگەڕ خستنەوەی پەرلەمان بە هەموو دەسەڵاتیکی یاسایی خۆیەوە وەکو سەچاوەی بنەرەتی دەسەڵات . 

٣- ملکەچ بوونی مەسعود بارزانی بۆ یاسا کە لە ١٩ ئابی ٢٠١٥ دا کۆتایی بەماوەی سەرۆکایەتیەکەیدا هیناوە . 

٤- دامەزراندنی حکومەتێکی تەکنۆکراتی نا حیزبی بۆ ماوەی ساڵێک کە بە هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی ئازاد و خاوێن کۆتایی بە ئیشی خۆی بێنێ . 

٥- تەسلیمکردنی فایلی نەوت بە پەرلەمان و وەزارەتی دارایی . 

٦- هەوڵی چر بۆ : 

أ – دارشتنی بەرنامەیەکی لەبار بۆ بنبڕکردنی گەندەڵی . 

ف – دابینکردنی مووچەی ساڵێک بۆ هەریم لەو هەشتا ملیارەی لە بووجەی هەرێم براوە بە گەندەڵکاری . 

جێبەجیکردنی ئەم خاڵانە دەبێتە وەرچەرخانێکی میژوویی لە کۆمەڵگەی هەریمدا و وڵاتەکە دەکاتە باشترین نموونەی پێشکەوتن لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا . جێبەجی نەکردنیشی قەیرانەکە بەرە و کارەساتێکی گەورەتر دەبات .