مەترسیەکانى بە هەرێمکردنى کەرکوک

‌ عارف قوربانی‌

لە رۆژانى سەرەتاى گەڕانەوەمانەوە بۆ کەرکوک و لە دەستپێکى گفتووگۆکانى چارەسەرى کێشەى ئەو شارە، لە کێشمەکێشى ناسنامەکەى لەنێوان بۆچوونى کورد و عەرەبدا کە کورد دەیوست کوردستانى و عەرەبیش دەیانویست عیراقى بێت، بەشێوەیەکى فەرمى لە لایەن بەرەى تورکمانی و بە پشتیوانى دەوڵەتى تورکیا پرسى (بە هەرێمکردنى کەرکوک)ى وەک پرۆژەیەک بۆ چارەسەر خستەڕوو. بەڵام لەلایەن سەرکردایەتى سیاسى کوردستان و تەنانەت لەلایەن عەرەبەکانیشەوە رەتکرایەوە. 

ئەوە بوو ئەو رێوشوێنە دەستوریى و یاساییە کرایە نەخشە رێگە کە لە پرۆسەیەکى ئەڵقەبەندى سەرجەم عەرەبى هاوردە بگەڕێندرێنەوە ناوچەکانى خۆیان و کورد و تورکمانە دەرکراوەکانیش بگەڕێندرێنەوە شارەکە، موڵک و ماڵى داگیرکراو و فەرمانبەرى دورخراوە لەکار بگەڕێنەوە و پاش ئاساییبوونەوەى، ئەوکات ریفراندۆمێک ئەنجام بدرێت بۆ دیاریکردنى ناسنامە و چارەنوسى شارەکە، دانیشتوانەکەى بڕیار بدەن کەرکوک کوردستانى بێت یان عیراقى.

لێرەدا پێویست بە سەرلەنوێ خستنەوەڕووى ئەو رەخنانە ناکات کە ئاراستەى سەرکردەکانى کورد کران بەوەى رازى بوون ناسنامەى خاک ببەسترێت بە دڵى دانیشتوانەکەیەوە. زۆرینەى خەڵکى کوردستان نەک ئەو پرۆژەیەیان وەک نەخشەڕێگەى چارەسەر نابینى، بەڵکوو پێیان وابوو تاوانێکى گەورەشە کورد بەو شێوازە لە رێگەى چارەسەر رازیى بووە، چونکە مەترسى لەدەستچوونى بەشێک لەخاکى ئەو ناوچانە دەکرا کە بەهۆى سیاسەتى پاکتاوى رەگەزییەوە دیموگرافیایان گۆڕابوو.

سەرکردایەتى سیاسى کوردستان وەک ئەو رێگە هەڵەیەشیان پەسەندکرد، ئێجگار کەمتەرخەمیش بوون لە جێبەجێکردنى ئەو رێوشوێنانەى بۆى گیرابوونەبەر، بۆیە چارەنوسى کەرکوک و ناوچە کوردستانیەکانى ترى دەرەوەى ئیدارەى هەرێم کەوتنە مەترسیەکى گەورەوە. بەتایبەتیش دواى ئەوەى ئەو ماوەیەى وەک کاتى دەستورى بۆ جێبەجێکردنى بەندو بڕگە دەستوریەکانى ئاساییکردنەوە دیاریکرابوون تێپەڕین و دۆخەکەش هەر وەک خۆى بوو.

لەو کاتەشەوە بەشێوەى فەرمى و لابەلا چەندین رێوشوێنى تر وەک پرۆژە بۆ چارەسەرى کێشەى ئەو ناوچانە خراونەتەڕوو، بەڵام هەموو پرۆژەکان لەلایەن کوردەوە رەتکراونەتەوە. تەنانەت پرۆژەى نەتەوەیەکگرتووەکانیش فەرامۆش کرا، کاتێک لە کۆتایى 2007 پێشنیازى ئەوەیانکرد کەرکوک بۆ ماوەى 2 ساڵ لە بەغدا دابڕێت و وەک قۆناغى راگوزەر نەخرێتەوە سەر هەرێم، لەژێر چاودێرى نەتەوەیەکگرتووەکاندابێت وەک دڵنیایى لە پاراستنى مافى مرۆڤ، نەتەوەیەکگرتووەکان خۆى سەرپەرشتى ناردنەوەى هەموو عەرەبى هاوردە بکات و ئەرکى نیشتەجێکردنەوەى ئاوارە کوردەکان بگرێتە ئەستۆ و دواى ئەو دوو ساڵە راپرسى بکرێت بۆ بڕیاردان لە چارەنوسى کەرکوک. نێردەى نەتەوەیەکگرتووەکان لەگەڵ هەریەک لە بەڕێزان تاڵەبانى و بارزانى کۆبوونەوە، سەرئەنجام کورد ئەو پرۆژەیەشى رەتکردەوە، لە ترسى ئەوەى چى دڵنیاییەک هەیە دواى ئەوو دووساڵە ئەنجامى راپرسیەکە بە قازانجى پرۆژەى کوردى دەبێت.

ئەمە دەرخەرى راستیەک بوو سەربارى هەڵەو کەمتەرخەمى کورد لە ئاستى کێشەى کەرکوک، بەڵام تاڵەبانى و بارزانى وەک دوو سەرکردەى بزووتنەوەى رزگاریخوازى کورد کە ئەرکى رابەرایەتى ئەم قۆناغەیان لە ئەستۆ بوو، جگە لە دڵنیایى گەڕانەوەى کەرکوک بۆ سەر هەرێمى کوردستان، هەموو رێگەیەکى تریان رەتکردەوە. تەنانەت هەلى دروستبوونى دەوڵەتى کوردیان کردە قوربانى کەرکوک و بەبێ کەرکوک ئامادەى ئەوە نەبوون تەنانەت گفتووگۆى ئەو پێشنیازە بکەن هەرێمى کوردستان بەو سنورە ئیدارییەیەوە دەوڵەت رابگەیەنێت و حکومەتى عیراقى لە نەتەوەیەکگرتووەکان وەک یەکەم دەوڵەت دانى پێدابنێت. 

ئەو هەڵوێستانە لە کاتێکیشدا بوون کورد دەرفەتى کۆنترۆڵکردنى کەرکوکى نەبوو، وە مەترسی لەسەر کەرکوک لەپەرەسەندندابوو، سەرکردایەتى کورد دەستبەردارى خاوەندارێتى نەبوون. ئێستاو بە دیاریکراوى دواى هاتنى داعش کۆمەڵێک دەرفەت بۆ کورد رەخساووون لەڕووى ئیداریى و سیاسیى و سەربازیى و ئابوریى و ئەمنیەوە کەرکوکى کۆنترۆڵ کردووە و ئێستا کەرکوک بە هەموو پێوەرێک لەدەستى کورددایە، هەموو چاوەڕوانیەکانیش لە عیراق و بەدیاریکراوى بۆ دواى داعش ئەوەیە کە عیراق بەو شێوەیە نامێنێتەوەو ئەگەرى هەڵوەشانەوەى لەمانەوەى زیاترە، چى حیکمەتێک لەوەدایە ئێستا کورد داوا بکات کەرکوک بکرێت بە هەرێمێکى سەربەخۆ.

بێگومان لەوتارێکى وادا جێگە و دەرفەتى خستنەڕووى زۆر راستى شاراوە نابێتەوە کە دەکرێت دواتر قسەیان لەبارەوە بکرێت، بەڵام ئەوەى بۆ ئێستا پێویستە ئەوەیە کە دەبێت بەرچاوى خەڵکى کوردستان و بەتایبەت ئەوانەى ئەو پرسە وەک نەخشەڕێگەى چارەسەر دەبینن رۆشنبکرێتەوە، کە بەهەرێمکردنى کەرکوک گەورەترین هەڕەشەیە لەسەر ستراتیژیەتى دۆزى کورد وەک نەتەوە لەم ناوچەیە، وە هەڕەشەیە لەسەر جیۆپۆلەتیک و جوگرافیاى کوردستان بەگشتى و بە دیاریکراویش گەورەترین مەترسیە لەسەر کوردەکانى دانیشتووى کەرکوک.

جێگەى داخە بەهۆى نەبوونى ستراتیژێکى کوردانە لە ئیدارەى هەرێمەوە بۆ پرسى کەرکوک، وە بەهۆى فەرامۆشکردن و بایەخپێنەدان و مامەڵەى نەشیاوى هەرێم لەگەڵ دانیشتوانى ئەو ناوچانە، ئێستا نائومێدى و گومانى خەڵک لە پاشەڕۆژیان، دیدێکیان لا دروستکراوە کە وەک هاوڵاتى قازانج دەکەن لە جێبەجێکردنى پرۆژەى بەهەرێمکردنى کەرکوک. لەکاتێکدا زەرەمەندى یەکەم کوردى کەرکوک دەبن.

ئەگەر بەشێوەیەکى سەرپێییانەش ئاماژە بە هەندێک لەو مەترسیانە بکەم بەدەر لە لەدەستچوونى خاکێکى زۆرى کوردستان و پەلکێشکردنەوەى بەغدا بۆ قووڵایى هەرێم و هەڕەشە لە ئایندەى پرۆژەى نەتەوەیى، لە ئێستاشدا کورد دەکاتە پاشکۆى عەرەب و تورکمان لە کەرکوک. 

دەبێت ئەو راستیە وەکوو خۆى ببینین کە ئێستا کورد پێگەى لە کەرکوک بەهێزەو ئیدارەى شارەکەى بە دەستەوەیە، بەهۆى قارەمانێتى پێشمەرگەو خوێنى شەهیدەکانى و پێگەى سیاسى هەرێمى کوردستانەوەیە. لە رووى ژمارەشەوە بەشێکى زۆر لە کوردى کەرکوک کە لە شارەکانى ترى هەرێم نیشتەجێن، بۆ هەڵبژاردنەکان دەچنەوە کەرکوک و رێژەیان بە نزیک 25% دەنگدەرانى کوردە. 
کەرکوک بکرێت بەهەرێمى سەربەخۆ هەیمەنەى هەرێمى کوردستانى لەسەر نامێنێت و رێژەى دەنگیشى کەم دەبێتەوە. ئەوکات پێکهاتەکانى کەرکوک داواى حوکمى شەراکەتى راستەقینە دەکەن کە لەپرۆژەى بڕیارلێدراوى پێشترى ئەنجومەنى پارێزگادا لە 2/12/2007 بۆ هەریەک لە نەتەوەکان رێژەى 32% دیاریکراوە.

ئەمە سەربارى ئەو مەترسیانەى تر بەهۆى گەشەى رێژەى عەرەب و لێشاوى ئێستایان، نزیک بە یەک ملیۆن عەرەب لە کەرکوکەو لەلایەن بەغداوە پشتیوانى دەکرێن، لە پرۆسەى ئازادییەوە، کۆبۆنى خۆراک بنەماى دەستنیشانکردنى دانیشتوانى هەر شارێک بوو، ئێستا بەغدا ئەوەى هەڵوەشاندۆتەوە پشت بە بەڵگەى نیشتەجێبوون دەبەستێت، بڕیاریشى داوە هەر عەرەبێک 3 ساڵ لە کەرکوک بێت مافى ئەوەى هەیە نفوسەکەشى بهێنێت بۆ کەرکوک.

هەروەها مەترسى ئەوەش هەیە لەچوارچێوەى کردنەوەى رێگەى پەڕینەوە لە ئێرانەوە بۆ سوریا کە شیعە کارى لەسەردەکات لەداهاتووى نزیکدا عەرەبەکانى دیالە و تکریت و تا موسڵ هەموویان رابگوێزرێن بۆ کەرکوک و ئەوەش دڵنیایى ئەوە دروست دەکات لە داهاتوودا کەرکوک دەبێت بە هەرێمێکى عەرەبى و چارەنوسى کوردى کەرکوک لە کوردەکانى بەغدا باشتر نابێت.


PM:02:47:06/06/2016

ئه‌م بابه‌ته 4368 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی