كەركووك سەرچاوەی پارەداركردنی میلیشیا عێراقییەكان

‌ عارف قوربانی‌

خۆپیشاندان و ناڕەزایی چەند مانگی رابردووی بەسراوییەكان، دەرگای خەزێنەیەكی داخست كە سەرچاوەی پارەداركردنی میلیشیا عێراقییەكان بوو. بە ئەندازەیەك سەریان تێژەنیبوو، تا ژێرخانی شارەكە داڕوخا و خەڵك توانای ژیانی نەما، شارەكەش لە سیما و خەسڵەتی شاربوون كەوت. هیچ چارەیەك لەبەردەم دەسەڵاتدا نەمایەوە جگە لە داخستنی دەرگای خەزێنەكەی بەسرا و كردنەوەی دەرگای خەزێنەیەكی تر بەڕووی میلیشیاكاندا، ئەویش كەركووكە. 

لە دوای كەوتنی سەدامەوە، (بەسرە) وەك كانێكی زێڕی كراوە لە بەردەستی بەشێك لە هێزە سیاسییەكان و میلیشیا چەكدارەكانیاندا بووە. بەڕێككەوتنی نێوانیان دەستیان بەسەر بەشێكی زۆری داهاتی عێراق لەو شارەدا گرتبوو، كێڵگە نەوتییەكان و بەندەرەكان دابەشكرابوون بەسەر هەژموونی هێزە شیعییەكاندا، پێگەی ئابووریی خۆیان و بنەماڵە دەستڕۆیشتووەكانیان پێ‌ بەهێز دەكرد. كار گەیشتە دۆخێك كە چیتر نە هاووڵاتیان و نە ژێرخانی شارەكەش بەرگەی ئەو تاڵانكارییە نەگرێت. بەغدا كە پێشتر چاوپۆشی لەو سیستەمە مافیاییە دەكرد، ناچار بوو بەر لە تەقینەوە و داڕوخانی یەكجاری، خاڵێك دابنێت كە چیتر ئێرە سەرچاوەی پارەداركردنی باندە مافیاییەكان نابێت. ئەوەی لە بەسرە روویدا، داخستنی دەرگای قاسەكە بوو. 

بەڵام ستراتیجی تەشەیوع لە عێراق هێشتا پێویستی بە بوون و بەردەوامیی ئەو سیستەمە كۆمەڵایەتی و سیاسییە هەیە كە ژینگە بۆ هەژموونی گرووپگەلی میلیشیایی خۆش دەكات. لە هەلومەرجێكی وەك ئێستادا ئەگەر لەترسی داڕوخانی یەكجاری پێویستی بە داخستنی دەرگاكانی بەسرە هەبوو، بەدڵنیاییەوە پێویستی بە كردنەوەی دەرگایەكی تر هەیە وەك سەرچاوەی بەدیل بۆ پارەداركردنیان. چونكە بەشێكی ئامانجە ستراتیجییەكەی شیعە لە عێراق، بە بوون و بەهێز و بەپێگەی ئەو گرووپە چەكدارییانە دێتە دی. بۆیە ئەگەر لە دۆخێكی تایبەتیشدا ناچار بوو لە وێستگەیەكدا دەرگایەكیان لەسەر دابخرێت، بە دڵنیاییەوە دەرگای بەدیلیان بۆ ئامادە كردووە. 

ئێستا بێ‌ ئەوەی كورد بیر لەم مەترسییە بكاتەوە، یان دركی بەوە كردبێت، كەركووك كراوە بە بەدیلی (بەسرە). هۆكاری رازینەبوونی بەغدا بە هەناردەكردنی نەوتی كەركووك بەشێوەی فەرمی و لەژێر چاودێریی (سۆمۆ)ش بە فرۆشتنی لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە، ئەوەیە كە بەغدا پێویستی بە نەوتی كەركووك هەیە بۆ پارەداركردنی ئەو گروپانەی بەناوی جیاجیاوە رژاونەتە كەركووكەوە.
 
هەموو سەركردە سیاسییە بەئاگاكانی كورد لە رەوشی عێراق، ئەو راستییە دەزانن كە لە نزیك بە پانزە ساڵی رابردوودا بەشێك لە هێز و گرووپە شیعییەكان چییان كردووە لە بەسرە، بەڵام ئەوە نازانن كە هاوشێوەی رابردووی بەسرە، ئێستا دەستیان خستووەتە هەناوی كەركووكەوە و لەمەودوا دەیانەوێ‌ كەركووك ئەو خەزێنەیە بێت كە لە دەرەوەی یاسا و رێسا، لە دەرەوەی چاودێری و لێپرسینەوە، پاڵپشتی بەهێزبوونی ئەو ئاراستەیە بكات كە لەم قۆناغەدا شیعە پێویستی پێیەتی. 

بەهیوام دوای خستنەڕووی ئەم مەترسییەی سەر كەركووك سەركردەی هێزە سیاسییەكانی كوردستان و خەڵك بەئاگا بێنەوە و بەفریای كەركووك بكەون. 

لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دەرگا بەڕووی میلیشیا و گروپە شیعییەكاندا كرایەوە رووبكەنە كەركووك. سەرەتا بۆ ئامانجێكی تر هاتن كە وەرگرتنەوەی كەركووك بوو لە كورد و كاڵكردنەوەی هەژموونی سیاسی و ئەمنی و سەربازیی و كۆمەڵایەتی كورد بوو لەسەر شارەكە. بەڵام پاش چەند مانگێك مانەوەیان، ئامانجەكە گۆڕا بۆ شتێكی تر كە ئەویش كردنی ئەو شارە بوو بە بەدیلی بەسرە. ئێستا لە ناوچەكانی قادركەرەم و كەركووك كێڵگە نەوتییەكان و ئاراستەی بۆڕییەكان دابەشكراون بەسەر هەمان ئەو گرووپانەی چەندین ساڵ بوو بەسرەیان دەدۆشی، لێرە بە شەراكەت و هاوبەشیی هەندێ‌ بەرپرسی لۆكاڵی خەریكی دزینی نەوتی كەركووكن. لە زۆر جێگە بۆڕی نەوت كونكراوە و بە تانكەر خەریكی گواستنەوە و ساغكردنەوەین. 

ئەمە قۆناغی یەكەمە و لێكەوتەكانیشی تەنها تاڵانكردنی كەركووك و قەڵەوكردنی ئەو گروپانە نییە، بەڵكوو دوو دیوی ترسناكی هەیە: یەكەمیان ئەوەیە كە خەسڵەتی گروپی چەكدار وایە لەهەر كوێ‌ بەرژەوەندی بۆ دروست بوو، لەوێ‌ دەمێنێتەوە. بۆ دۆخێكی وەك كەركووك كە بەشێكە لە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، پێویستیی مانەوەی ئەو گروپە چەكدارانە لەوەدایە كە دۆخی كەركووك نائارام بێت. تا زیاتر دۆخێكی شێواو و ناسەقامگیر بخوڵقێنن، زیاتر پاساو بۆ مانەوەیان دەمێنێتەوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت لەمەودوا كەركووك بكەن بە ناوچەیەكی گەرمی پڕ لە كێشە، ئامانجەكەش بەردەوامیدانە بەمانەوەی سەرچاوەی پارەداركردنەكە. دووەمیشیان پێویستیان بە جۆرێكی تر لە پاڵپشتی و زامنكردنی پاڵپشتیی میللی هەیە وەك شەرعیەتی بوون و مانەوە، ئەوەش پێویستی بە جەماوەری زیاتر هەیە، بۆ ئەمەش رێگە خۆش دەكەن بۆ كۆچ و هێنانی لێشاوی عەرەب بۆ كەركووك، لە ئێستاشەوە زەمینە یاساییەكانیان بۆ خۆش كردووە كە رێگە بە گواستنەوەی نفوس و كۆبوونی خۆراك دەدات لە ناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە بۆ كەركووك.

لە بەسرە ساڵانێكی زۆر ئەمەیان بۆ چووە سەر، ئەوەشی كە وایكرد عەقڵەكانی پشت ئەم هێزگەلە بیر لە راوەستانی ئەو نەزیفە بكەنەوە، داڕوخانی شارەكە بوو نەك شتی دیكە. بەڵام كەركووك وەك بەسرە ئاسان نابێت، بەتایبەت بەهۆی ئەوەی هێشتا كورد نووزەیەكی تێدا ماوە و هەوڵیش هەیە بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی كێشە و ناكۆكییەكانی نێوان بەغدا و كوردستان، دەروازەیەك بۆ ئاساییكردنەوەی رەوشی كەركووكیش بدۆزرێتەوە. بێگومان دۆزینەوەی هەر چارەسەرێكیش لەسەر حسابی لاوازكردنی رۆڵی گروپ و كۆمەڵە چەكدارەكان دەبێت، هەمووش دەزانین پێگەیان لە عێراق بەهێزە و كاریگەریشیان بەسەر بڕیاری سیاسییەوە زۆرە، بۆیە لێرەوە ململانێكان سەختر دەبن لەسەر دۆخی كەركووك. چونكە ئەگەر پێشتر چەند هۆكارێكیان هەبووبێت وەك پاڵنەر بۆ ئەوەی چاویان لەسەر كەركووك بێت، لە ئێستا بەدواوە وەك سەرچاوەی پارەداركردنیش لێی دەڕوانن.
كورد بێ‌ ئاگا، یاخود بێ‌ دەربەستە لەم مەترسییە تازەیەی سەر كەركووك، بە كارەكتەر و بە كەرەسەی لاوازەوە لە ململانێكەدایە. سەرباری ئەو لاوازییەشی، ئەوەی پێگەی لاوازتر دەكات لەم هاوكێشەیەدا، ناتەبایی و ململانێی نێوخۆی ماڵی كوردە لە چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ كەركووك. ئەمەش زەمینەی ئەوە خۆش دەكات كە واقیعی زاڵ بەردەوام بێت، درێژەكێشانی ئەم دۆخەش نەك هەر لە بەرژەوەندی بەهێزبوون و زاڵتربوونی پێگەی ئەو داگیركارییەی سەر كەركووكە، بەڵكوو رێگاكانی بەردەم كورد بۆ داهاتووش سەختتر دەكات لە دەستبردن بۆ هەر رێگەیەك بۆ گەیشتنەوە بە كەركووك. 

دەبێ‌ كورد بیر بكاتەوە و وەڵامی هەبێت بۆ ئەوەی كە ئەم دۆخەی ئێستای كەركووك دەگاتە كوێ‌؟ تاچەند توانای راگرتنی ئەم دۆخە و ئاساییكردنەوەی كەركووكمان هەیە؟ ئەگەر بەم شێوەیە بەردەوام بێت، راماندەكێشێت بۆ چ ململانێیەكی سەختتر؟ گوێنەدان بەم ستراتیجە تازەیەی گروپە چەكدارەكان لە كەركووك، كوردی ئەو شارە رووبەڕووی چ مەترسییەك دەكاتەوە؟


PM:06:57:14/11/2018

ئه‌م بابه‌ته 649 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی