داعش روو دەكاتەوە كوردستان

‌ عارف قوربانی‌

بەشی زۆری ململانێی ئێستای زلهێزەكان، لەسەر سەرچاوەكانی ئابووریی جیهانە. ئەگەر سەدەی رابردوو ململانێ لەسەر كۆنترۆڵكردنی نرخ و بازاڕ بوو، مۆدێلی ئێستا دەستگەیشتنە بەخودی سەرچاوەكان. یەكێك لەو كەرتە گرنگانەی زۆرترین سەرنجی لەسەرە، كەرتی وزەیە كە بۆ ئەمڕۆ بووەتە پێویستییەكی ژیان و پێویستییەكی جیهانی. بەڵام سەرچاوەكانی ئەم كەرتە زۆر و بەرفراوان نین، بەڵكوو لە چەند زۆنێكی گۆی زەوی كۆبوونەتەوە. 

ئەمە وادەكات كێشە و ململانێكان بەرەو ئەو زۆنانە ببرێن كە سەرچاوەی سەرەكیی وزەن لە جیهاندا. لەلایەك بۆ كەڵك وەرگرتن لێیان و لەلایەكیش وەك كارتی گوشار و هەڕەشە لە ململانێكانی نێوانیاندا بەكاردەبرێ.  

هەرێمی كوردستان یەكێكە لەو ناوەندە گرنگانەی جیهان كە وزەیەكی ئێجگار زۆریان تێدا كۆبووەتەوە و بە باشترین جۆرەكانی نەوت و غاز دادەنرێن و بەشی پێویستیی چەند دەیەیەكی هەموو جیهان دەكات. بۆیە هەرێمی كوردستان لە ئایندەی هاوكێشە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتیەكان و لە ململانێ و شەڕ و ناكۆكییەكاندا جەمسەرێكی گەورە دەبێت.  

بە هاتنە ناوەوەی رووسیا لە كێشەو ناكۆكییە ناوخۆییەكانی وڵاتانی رۆژهەڵات، سەرلەنوێ‌ دابەشبوونەوەی جیهان بەسەر دوو جەمسەردا رەنگیداوەتەوە و لە داهاتووی نزیكدا ئەم دابەشكارییە زیاتر پەرەدەسێنێ‌ و هەر وڵاتە و رەنگی خۆی وەردەگرێت، تا ئەو ساتەش كە وڵاتەكان بە تەواوی یەكلایی دەبنەوە، ناكۆكییەكان و پەلهاویشتن بۆ پچڕینی زۆرترین پشك لەو دابەشكارییە زیاتر دەبن.  

بوونی ئەو عەمبارە گەورەیەی وزە (غاز) لە هەرێمی كوردستان و ساغنەبوونەوەی كوردستان وەك پشكی كام لایەن لەم دوو جەمسەرە، وادەكات هەرێمەكەمان بەیەكێك لە سەرنجڕاكێشترین زۆن تەماشا بكرێت لەم هاوكێشە تازانەدا و زۆرترین ململانێكان لەسەر هەرێمی كوردستان دەبن. چونكە سەرچاوەكانی كەڵەكەبوونی ئەم پێویستیە جیهانییە كە لانیكەم سەرچاوەی ململانێكانی نیوەی ئەم سەدەیە دەبن، لە چەند ناوچەیەكی جوگرافی دەركەوتوون كە لەدوای رووسیا و ئێران و قەتەر، كوردستان كێڵگەیەكی دەوڵەمەندی دەستلێنەدراوە. 

 

رووسیا بە دەستگرتن بەسەر یەكێك لە دەوڵەمەنترین سەرچاوەكانی غازی جیهان لە (ئۆكراینا)، لەلایەك خۆی كرد بە سەرچاوەیەكی بەهێزی دەستەبەری وزەی جیهان، وەك بنەمایەك بۆ بەهێزكردنی پێگەی ئابووری بازاڕێكی زۆری بۆ ساغكردنەوەی ئەم سەرچاوەیە دەستەبەر كردووە و لەلایەكیش لەڕووی سیاسییەوە دەستی خستووەتە بینەقاقای ئەوروپا، لەدوای كێشەكانی لەگەڵا توركیا بەهۆی سووریاوە، ئابڵوقەی خستووەتە سەر توركیا. هەروەها بەهۆی ئابڵوقەی جیهانەوە لەسەر ئێران، رووسیا دەیەوێ‌ ئەگەر تاكە سەرچاوەی دابینكردنی غاز نەبێت، لانیكەم سەرچاوەی یەكلاكەرەوە بێت.  

لە بەرامبەر ئەوەدا، ئەوروپا بەدوای بەدیلی تردا وێڵن، چاویان بڕیوەتە هەرێمی كوردستان، یەكێك لە هۆكارەكانی پشتیوانیی ئەوروپا لە هەرێمی كوردستان بۆ شەڕی دژ بە داعش، ئەو ئومێدەیانە بۆ پێویستیی ئارامی و سەقامگیری لە سەرچاوەی وزە لەم ناوچەیە. لەم دۆخەدا بەبێ‌ خواستی خۆمان كوردستان دەكەوێتە بەردەم دوو شەپۆل كە یەكیان دەیەوێ‌ سەقامگیری و ئاسایشی ئەم ناوچەیە پارێزراو بێت، وەك ناوەندێكی جێی ئومێد بۆ دەستەبەری سەرچاوەی وزەی بەدیل. ئەوی دیكەیان بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەشدار دەبێت لە دروستكردنی كەشێكی نائارام تا رۆژئاوا دەستی بەم سەرچاوەیە نەگات. ئەم دوو شەپۆلە هەردووكیان لە چوارچێوەی تاكتیك و سیاسەتی دەوڵەتیدان و دەكەوێتە سەر ژیرانە مامەڵەكردنی كورد خۆی كە چۆن مامەڵە دەكات لەگەڵا ئەم هاوكێشە تازەیە، لەكوێدا بە قازانجی بەهێزكردنی پێگەی خۆی بەكاری دەبات و لەكوێ‌ تەسلیم بە قەدەری ناكۆكیەكان دەبێت. 

بەڵام ئەوەی لێی دەترسم و رەنگدانەوەی مەترسیداری لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت، بەشداریی داعشە لەو ململانێ و ناكۆكی و جەمسەربەندیانە كە روو لە ناوچەكەی ئێمەن. ئەگەر راستەوخۆ و بە هەماهەنگیش نەبێت، دڵنیام داعش خۆی لەو هاوكێشە تازەیە هەڵدەقورتێنێ‌ و بۆ لێدان لە ستراتیژی رۆژئاوا لەم ناوچەیە و بۆ قووڵبوونەوەی ناكۆكیی نێوان جەمسەرەكان، هەوڵی ئەوە دەدات ئەویش دەستی بە سەرچاوەكانی وزە بگات، یان بەشی ئەوە ناسەقامگیری دروست بكات كە هەرێمی كوردستان نەتوانێ‌ ببێتە جێی ئومێدی ئەو خەونەی رۆژئاوا.  

بەدوور نازانرێت لە ئێستا بەدواوە لەگەڵا قووڵبوونەوەی ناكۆكییە نێودەوڵەتییەكان و زیاتر ئاڵۆزبوونی ئەم ناوچەیە، داعش پەلامارەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان و ئەو ناوەندانەی سەرچاوەی وزەن لە كوردستان، زیاتر بكات. بەتایبەتیش لە دەوروبەری كەركوكەوە تا كێڵگەی شێخان.  

بۆیە لێرەوە دەخوازم هەرێمی كوردستان دوو شت بكات، یەكەمیان بەهێزكردنی پێگەی خۆیەتی لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو مەترسیانە كە بەرهەمهێنەری ناسەقامگیرین لە كوردستان. بێگومان رێكخستنەوەی ناوماڵی كورد مەرجێكی سەرەكیی سەركەوتنێتی، دەبێت پێش هەر شت ئەو درز و كەلێنانە نەهێڵین كە لەناو ماڵەكەی خۆمان هەن. دووەم ئەركی پێویست ئەوەیە زوو وڵاتە هاوپەیمانە رۆژئاواییەكان لەو مەترسیە بەئاگابێنێتەوە كە ئەمساڵا دۆخێكی هەستیار دەبێت بۆ ئەوانیش، دەبێت رۆڵی زیاتر بگێڕن لە بەهێزكردنی پێگەی كورد و یارمەتیدەرمان بن لە تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە و رەوینەوەی هەر مەترسییەك كە بخرێتە سەر هەرێمی كوردستان.  

چونكە بە تێكشكانی هەرێمی كوردستان، یاخود قبوڵكردنی واقیعێكی ناسەقامگیر لەم زۆنە، رۆژئاوا دەكەوێتە ژێر هەڕەشەی تاك جەمسەریی لە دەستەبەركردنی سەرچاوەی وزەی جیهانی. لێكەوتەو كاریگەرییەكانی ئەو پابەندبوونەش لە هەڕەشە و مەترسیەكانی راستەخۆی تیرۆر بۆ سەر ژیانی رۆژئاواییەكان كەمتر نابن. بۆیە ئەركی سەرەكیی ئەمریكا و ئەوروپا لەم قۆناغەدا پاڵپشتیكردنی هەرێمی كوردستانە بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە و گەیشتن بە دەستەبەری یاسایی و نێودەوڵەتی لە پاراستنی كوردستان وەك سەرچاوەیەكی وزەبەخش، كە پشتیوانیكردنە لە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بەمەرجی دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكی ستراتیژی لەگەڵا رۆژئاوا.