دابەزاندنی بەهای دراوی نیشتیمانی
د.مەیادە نەجاڕ
هەڵكشان و داكشانی دراو، یەكێكە لەگرفتەكانی بەردەم پرۆسەی گەشەكردنی ئابووری، زۆرجار بەهۆی دابەزینی بەهای دراوی نیشتمانیەوە ، ئابووری ولات تووشی دارمانێكی مەترسیدار ده بى ، وەك ئەوەی لە ساڵی ١٩٣٠روویدا،بەهۆی ئەوەی كەتوانای كۆنترۆڵی بازار لەدەست ولاتان بەهۆی بێ بازاڕی گەورەدا دەرچووبوو، ئیتر قۆناغێك لەئابووری جیهانی بەناوی جەنگی نێودەوڵەتی دراو دەستی پێكرد، زۆربەی ولاتانی جیهان دراوەكانیان تووشی دارمان هات، ئەم دۆخە زیاتر لە(١٠) سالی خایاند، لەناوەراستی سالانی چلەكاندا دوای دامەرزاندنی سندوقی نێودەوڵەتی نەختی نیودەوڵەتی لە ساڵی ١٩٤٥ دا ، تارادەیەك دۆخی دراوەكان جێگیربوون، بەلام ئەمە مانایی ئەوەنیە كە جەنگی داكشانی دراو كۆتایی هاتووە، بەتایبەتی لەدوای( ٢٠٠٨) جارێكی تر جەنگی دراوەكان بەجۆرێكی تر دەستی پێكرد، بەتایبەتی دوای ئەوەی ولاتی چین لەپیناوی زیادكردنی ئاستی هەناردەكردن پەنای برده به ر داشكاندنی دراوی نیشتیمانیەكەی( یوان) ، بەدوایشیدا بەهای زۆربەی دراوە سەرەكییەكانی جیهان داشكێندران.
سەرەتا لەرووی ئابوورییەوە كەمكردنەوەی بەهای دراو،بریتییە لەدابەزاندنی نرخی ئاڵوگوری فەرمی دراوێك بەرامبەر بەدراوێكی تربەتایبەتی دراوە گرانبەهاكان جا ( دۆلار، یۆرۆ، پاوەن، یەن)بەشێوەیەك زیادكردنی چەند یەكەیەك لەدراوی نیشتیمانی بەرامبەر بەیەكەیەك لەدراوی بیانی، هەندێك جاریش دەوڵەتان، پەنا دەبەنە بەر بڕیاری دابەزاندنی بەهای دراوی نیشتیمانیان،لەپێناو دوبارە گەڕاندنەوەی هاوسەنگی لەتەرازووی بازرگانیدا، بەلام ئەم هەنگاوە ئەگەر پێشتر لیكۆلینەوەی ووردی لەسەر نەكرابێت و ئامادەكاری وردی لەسەر نەكرابێت، ئەو دەوڵەتە تووشی دارمانێكی ئابووری گەورە دەكات، بەلام ئەوەشمان لەیاد نەچێت زۆرجار پەنابردنە بەركەمكردنەوەی بەهای دراوی نیشتیمانی،بەئامانجی گەڕاندنەوەی هاوسەنگی لەتەرازووی بازرگانی و كەمكردنەوەی كورتهێنانی بودجەدا جێبەجێدەكرێت بەلام ئەمەش لەهەموو كاتیكدا سەركەوتوو نابێت ، واتا خودی كێشەكە لەوەدایە هەندیكجار كەمكردنەوەی دراو لەژیر كۆنترۆڵی دەوڵەتدا نیە بەڵكو هەنگاوێكی بەپەلەیە بۆ رزرگاربوون لەقەیرانێكی كورتخایەن لەكاتیكی نزیكدا وەك ئەوەی لەعێراق دەگوزەرێت.
داشكاندنی ناچاری
داشكاندنی بەهای دراو بەشێوەیەكی ناچاری لەوكاتەدا روودەدات كەداشكاندنە لەژێر كۆنترۆڵی دەوڵەتدا نیە، بەناچاری پەنای بۆ دەبرێت، ئەمەش وەك ئەوەی لەئیران و فەنزویلا و لوبنان و میصر روویداوە، كەبووەهۆی هەڵوەشانی ئابووری ، كەمكردنەوەی توانای بژیوی هاولاتیان، لەم حالەتەدا دابەزینی دراو بەهۆی تیكچوونی شیرازەی ئابووری و لەدەستدانی توانای ئابووری ولات روودەدات، و راستەوخۆ دۆخێك دروست دەبێت كاریگەری لەسەر گۆرانی نرخی دراوی نیشتمانی دەكات، بەڵام هەرگیز ئەم دۆخە لەو دەوڵەتانەدا دروست نابێت هەندێك زۆری ئالۆگۆرە بازرگانیەكان بەخۆیانەوە دەبينن ،بەتایبەتی ئەگەر نرخی ئاڵوگوری دراو لەژێر چەتری هێزی خواست و خستنەڕودا بێت،واتە دەرئەنجامی كارلێككردنی خواست وخستنەڕوو لەبازاڕی نەختینەیی،بەبێ دەستێوەردانی ڕاستەوخۆی دەوڵەت بێت، ئەوكات دراو جێگیر دەبێت چونكە خودی سیاسەتی نەختينەی ئەو ولاتە خاوەنی بازارێكی جێگیرن لەم كاتەدا هەڵكشان و داكشانی دراو كاریگەری زۆری نابێت، نموونەی ئەمەش ژاپۆن .
زۆر ولاتی پیشەسازی بەشێوەیەكی دیراسەكراو كار لەسەر كەمكردنەوەی بەهای دراوی نیشتیمانی دەكەن، لەم حاڵەتدا زیاتر ولاتانی پیشەسازی پەنا دەبەنە بەر بڕیاری دابەزاندنی بەهای دراوەكانیان بەئامانجی هاندانی بەرهەمهێنانی نیشتیمانی، بۆئەوەی ڕێژەی گەشەی ئابوری بەرزبكەنەوە وسنورێك بۆ بێكاری دابنێن لەڕێگای رەخساندنی هەلی كارەوە، وەك ئەوەی چین لەم چەند ساڵەی دوايیدا پەنای بۆبرد كە ئامانجی سەرەكی دروستكردنی كێبركێ بوو لەگەل كۆمپانیا ئەوروپیەكان و تارادەیەكیش سەركەوتوو بوو.
كەمكردنەوەی بێ بەرنامە
دابەزاندنی بەهای دراوی نیشتیمانی لەولاتیكەوە بۆ ولاتێكی تر جیاوازە بۆ نموونە ئەگەر ئێمە بەراورد بكەین لەنیوان هیند و عێراقدا، حكومەتی هیندستان دوای هەستی بەوە كرد كە ئاستی هەناردەكردنی كەمبۆتەوە پەنای بردە بەردابەزاندنی بەهای دراوی نیشتیمانی بۆ ئەوەی نرخی كالاكانی لەسەر ئاستی جیهان دابەزیت بتوانێت لەم رێگەیەوە كالای زیاتر هەناردە بكات، لەبەرامبەریشدا رێگە لەهاتنە ناوەوەی كالای هاوردەكراو بگرێت چونكە خۆی لەخۆیدا دابەزاندنی بەهای دراوی نیشتیمانی ،دەبێتەهۆی بەرزبونەوەی نرخی كاڵای هاوردەكراو،ئەمەش قەبارەی كڕینی شمەكی هاوردەكراو دیاری دەكات،خواست لەسەر بەرهەمی ناوخۆ زیاد دەكات، ڕەنگە ڕەوشەكە لەعێراق تەواو پیچەوانەیە چونكە تەواوی كەلوپەلی نیو بازاڕەكانی عێراق بەشمەك وكاڵای هاوردەكراو پركراون بەتایبەتی كەلوپەلە گرانبەهاكانی وەك ئۆتۆمبیل و كەلوپەلە ئەلكترۆنی و كارەبایی و كەرەستەكانی ناوماڵ ، عێراق خۆی توانای بەرهەمهێنانی نیە تەنانەت زیاتر لە(90%) كەلوپەلی بازارەكانی عێراق هاوردەیە،لەلایەكی ترەوە بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی و ئابوری، توڕەیی شەقام لەعێراقدا، وادەردەكەوێت ئەم هەنگاوە تەنها لەزیادكردنی قەبارەی دیناردا دێتەده ری.ئامانجەكانی تری وەك گەشەپێدانی ئابوری و زیادكردنی بەرهەم وپاشان هەناردە و ڕەخساندنی هەلی كار، سەركەوتوو نابێت،لەماوەی كورتخایەندا، بگرە عێراق تووشی تەنگەژەیەكی تر دەكات و رێژەی هەژاری بەرزدەكاتەوە
PM:10:24:26/12/2020
ئه‌م بابه‌ته 3096
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی