ئاورێك لە نۆڤەمبەر؟

توندوتیژی رەگەزی دژ بە ئافرەتان مێژوویەكی دێرین و سەدان هەزار ساڵەی لەگەل كۆمەلگەی ئادەمیزاد هەیە، دەگمەنە ناوچەیەكی جیهان بدۆزرێتەوە كەتووندوتیژی دژ بەئافرەتان بەجۆرێك لەجۆرەكان بەكارنەهاتبێت، چونكە زۆربەی توێژەرانی ئەم بوارە پێیانوایە كەتووندوتیژی دژ بەئافرەتان بەرهەمی كۆمەلگەی پیاو سالارییە كەلەدوای نەمانی سیستەمی ئافرەت سالارییەوە لەپیش زاین سەری هەلداوە.

نۆڤەمبەر و هەنگاوەكانی
كۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان لەسەر ئاستی نێو دەوڵەتی بە بڕیاری ژمارە (134/54) لە17ـی كانوونی یەكەمی ساڵی 1999 رۆژی 25ی تشرینی دووەم (نۆڤەمبەر)ـی وەك رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دەستنیشانكردووە ، لەو كاتەوە ڕۆژی 25 نۆڤەمبەر بەرۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییە دژ بە ئافرەتان دیاریكراوە، ماوەی پانزە ڕۆژ چالاكی بەرفراوان لەسەرجەم دام و دەزگاكانی ولات بەرێوە دەچێت، هەرچەندە چالاكیەكان جیاوازن بەلام لەسەرتاسەری جیهاندا هەموو ساڵیك بەگویرەی نەخشەسازی ولاتان رێورەسمی جیاواز ئەنجام دەدرێت، بەگویرەی بەگشتی لەسەرجەم ولاتانی جیهاندا ئەم رۆژە بۆتە هێمای خەباتی ئافرەتان و سەرجەم مرۆڤە ئازادیخوازەكان تواناكانیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندتیژی دەخەنەگەڕ.

ڕەهەندێكی مێژوویی
لەڕوانگەی مێژووییەوە دەستنیشانكردنی رۆژی 25 نۆڤەمبەر بە رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان بۆ یادی تیرۆركردنی ( خوشكانی میرابال) دەگەڕیتەوە ،خوشكانی میرابال پێكهاتبوون لە سێ خوشك بەناوەكانی(پاتریا، مینروا، ماریا ترێزا) كە بە خوشكانی میرابال ناویان دەركردووە، لە 25ی نۆڤەمبەری ساڵی 1960 لە وڵاتی دۆمێنیكان لەلایەن دەست و پێوەندەكانی «رافائێل تروخیۆ» دیكتاتۆری دۆمێنیكەن، تیرۆركران، ئەم سێ ئافرەتە نموونەی بەرزی خەبات و خۆڕاگری بە دژی حكوومەتی ملهوڕانەی ئەو دیكتاتۆرە بوون، ئەوان خەباتكەر و تێكۆشەربوون چەندین جار كەوتبوونە بەندیخانە. لە ژانیوەری 1960 پاتریا، سەرۆكایەتی كۆبوونەوەیەكی گرتەدەست كە دواتر بوو بە هەوێنی بزووتنەوەی نهێنیی 14ی جونی 1960. دوو خوشكەكەی دیكەشی بوون بە ئەندامی ئەو بزووتنەوەیە. تێكۆشەرانی ئەم بزووتنەوە نهێنییە لە سەرانسەری وڵاتدا كەوتنە بەر راوەدوونان، لە 25 ی نۆڤەمبەری 1960دا خوشكانی میراباڵ، لە كاتێكدا بۆ دیتنی مێردە بەندكراوەكانیان دەیان بردن، بەدەست بەكرێگیراوانی «رافائێل تروخیۆ» و بە فەرمانی راستەوخۆی ناوبراو بەشێوەیەكی زۆر دڕندانە كوژران.

هێمایەك بۆ خەباتی فیمێنیستی
خوشكانی میرابال بوون بەسیمبولی خۆڕاگری و خەبات بەدژی ستەم دەرحەق بەئافرەتان، دواتر رۆژی25ی نۆڤەمبەر وەك بۆنەیەك لەلایەن خەباتگیرانەوە باسدەكرا و گرنگی پیدەدرا، لەزۆر ولاتانی جیهان چالاكی رێكدەخرا بەلام بەشێوەیەكی فەرمی و نێودەوڵەتی نەبوو، تەنیا وەك هیمایەك بۆ شۆرشگیری باسدەكرا ،بەلام بۆیەكەمجار لەساڵی ١٩٨١ لەلایەن فیمێنیستەكانی ئەمریكا رۆژی 25ی نۆڤەمبەر وەكو رۆژی خەبات دژی توندوتیژی، یان نەهیشتنی توندوتیژی دەستنیشان كرا، كەئەمەش هەنگاوێكی زۆر گرنگبوو چونكە خۆی لەخۆیدا گرنگیدانی بەخەباتی ئافرەتان و قوربانیەكی بزوتنەوەی فیمێنیستی پێوە دیاربوو، ئیتر ووردە وورده لەزۆر ولاتانى تری جیهان چالاكی رێكدەخرا و بەگرنگیەوە باسی دیاریكردنی رۆژه كانی بۆ خەباتی فیمێنیستی دەكرد، زۆربەیان پێیانوابوو كە رۆژی 25 نۆڤەمبەر زۆر گونجاوە، پاشان لە ١٧ ی دیسەمبەر ساڵی ١٩٩١ لە لایان رێكخراوی نەتەوە یەكگرتەوەكانەوە وەكو رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی راگەیاندرا.

هەرێمی كوردستان
ئەوەی جێگەی سەرنجە هەرێمی كوردستانیش وەك زۆربەی ولاتانی جیهان گرنگی بەم بوارە داوە، بەتایبەتی سالانە لەم هەڵمەتەدا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تووندتیژیدا چەندین چالاكی لەسەر ئاستە جیاوازەكان ئەنجام دەدرێت،تەرخانكردنی ئەو ماوەیە رێكارێكی كاریگەرە و رۆڵی ئەرێنی هەیە، كاریگەریەكی دروستی لەسەر ئایندەی كۆمەڵگە دەبێت، بەلام نابێت ئەوەمان لەیاد بچێت بەماوەیەكی زەمەنی دیایكراو ناكرێ توندوتیژی بنبڕ بكرێت ، چونكە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی پێویستی بە هۆشیاریی گشتی و بەرزكردنەوەی ئاستی پەروەردەیی تاكەكان هەیە و پێویستی روحی لێبوردەیی لەنێو تاكی كوردستانیدا پرەو پێبدرێت ، چونكە نەهێشتنی توندوتیژی بەوە دەبێ چۆن پەرە بە گیانی لێبووردەیی و پێكەوە هەڵكردن و یەكتر قەبووڵكردن بدەین.

یاساكان لەهەرێم
ئەگەر هەلسەنگاندێك بۆ رەوشی هەرێمی كوردستان بكەین یان هەرێمی كوردستان بەعێراق بەراورد بكەین، ئەوا راستەوخۆ دەبيننین كە یاساكان بەشێوەیەكی زۆر نموونەیی و باش لەهەرێمی كوردستان بەرەوپێشچوون، بەتایبەتی ئەگەر ئەو كۆمەڵە یاسایەی كە هەمانە وەكو خۆی كە هەیە پەیڕەو بكرێن و كاریان پێ بكرێت، توندوتیژی بنبڕ دەبێت ، چونكە خۆی لەخۆیدا گۆڕانكاریی زۆر گرنگ لە یاساكانی هەرێمی كوردستاندا كراوە، جگە لەوەی كۆمەڵێك یاسای باشمان هەیە، ئەگەر ئەو یاسایانە بە باشی جێبەجێ بكرێ گۆرانكاری گەورە دەبينین.

لە نۆڤەمبەردا چی بكەین
سەرەتا چەند هەنگاوێكی زۆر گرنگ هەیە پێویستە بنرێت لەوانە رۆڵ و گرنگی زیاتر بەرێكخراوەكانی كۆمەلگەی مەدەنی بەتایبەتی رێكخراوەكانی ئافرەتان بدرێت، چونكە لەسالانی رابردوودا رێكخراوەكانی ئافرەتان هەنگاوی باشیان ناوە، جێى دەستیان لەزۆر بواری گرنگی خزمەتكردن بەئافرەتاندا دیاربووە، لەلایەكی ترەوە پێویستە لێژنەیەكی بالا بۆ سەرجەم رێكخراوەكانی تایبەت بەئافرەتان دروست بكرێت، سەرجەم رێكخراوە ناحكومیەكان بگرێتەوە، سەرلەنوێ بەرنامەی كارەكانیان رێكبخرێتەوە.

خالێكی تر كەزۆر گرنگە جێبەجی بكرێت گرنگی دانە بەراگەیاندنێكی تایبەتمەند بەئافرەتان بەداخەوە ئێستا میدیای تایبەت بەئافرەتان زۆر فەرامۆشكراوە، لەكاتیكدا زۆر پێویستە بۆ پێشكەوتن و گرنگی پیدان بە پرسەكانی ئافرەتان.

AM:09:35:21/11/2020

ئه‌م بابه‌ته 1884 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی