بەغدا بۆچی ئەم كاتەی هەڵبژارد؟

‌د.مەیادە نەجاڕ

لەكاتێكدا كورد پێكهاتەو هاوبەشێكی سەرەكی پێكهێنانی حكومەتی عیراقە، نزیكەی سی ساڵە هەرێمی كوردستان وەكو دەوڵەتێكی دیفاكتۆ و حوكمڕانییەكی كوردستانی واقیعی خۆی بەڕێوە دەبات بەڵام برینی بودجەی هەرێم یەكێكە لەو چەكانەی هەمیشە نەیارانی كورد لە بەغدا دژی هەرێمی كوردستان بەرزیان كردۆتەوە، سەڕەڕای دەستپێشخەری و هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم، عەرەبە شۆڤێنیەكان چەندینجار لەم ڕێگەیەوە دژایەتی خۆیان بۆ هەرێم ئەنجامداوە، دەستیان بۆ بڕینی بودجە بردووە.

پیشیلكردنی دەستوور و یاسا

ئەگەر تێڕامانێك بەڕەوشی عێراقدا بكەین، هەڵویستەیەك لەسەر ئەو خاڵە بكەین بۆ چی لەم كات و ساتی پێكهێنانی حكومەتی نوێ دا سەرۆك وەزیرانی كاربەرێكەر موچەی فەرانبەرانی هەرێم دەبڕیت، لەكاتیكدا ناوبراو پێشتر واژووی لەسەر خەرجكردنی تەواوی شایستە داراییەكان كردووە، ئەو بەشە بودجەیەی كە لەلایەن عیراقەو بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە دەكرێت مافێكی یاسایی و دەستووری خەڵكی كوردستانە، ئەمە خودی پرسی هەستیارە لەنیو بابەتەكەدا چونكە هەلبژاردنی ئەم ساتە وەلامەكەمان دەداتەوە، چونكە خودی نووسراوی ئەمینداری ئەنجومەنی وەزیران بۆ برینی بودجەی كوردستان لەرووی یاسایەوە راست نییە و پێچەوانەی ماددەی 10ی برگ (ج) یاسایی موازەنەی 2019ە، چونكە ئەو بودجەیە كە تا ئەمرۆ خەرج دەكرێت لەچوارچیوەی بودجەی 2019 یە كەبریاری لەسەر دراوە وەك یاسا مامەلەی لەگەل دەكرێت، بەمەش ئەم هەڵسووكەوتەی سەرۆك وەزیرانی كاربەریكەر دەچێتە چوارچیوەی پیشیلكردنی یاسای بودجە، ئەم بابەتە دەمانگەیەنێتە ئەو ڕاستیەی لەبنەڕەتدا ئەو عەقلیەتە شۆڤینیە لەعیراقدا لەبەرانبەر كوردستان هەیە، ئەمە بێجگە لەوەی كەبارودۆخی عیراق لەرووی ئابورییەوە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و ڤایرۆسی كۆڕۆنا  تووشی قەیران و بارودۆخێكی زۆر خراپ بووە، ناتوانێت موچەی فەرمانبەرانی دابین بكات، دەستەلاتدارانی بەغدا دەیانەوێت شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ فەرمانبەرانی خۆیان بەكاری بێنن.

كارتێكی گوشار

 لەلایەكی ترەوە شیعەكان لەناو خۆیاندا لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان ناكۆكن، پۆستە بالاكان بەشیان ناكات، دەیانەوێت لەم ڕیگەیەوە وەك كارتێكی گوشار كورد دەست بەرداری وەزارەتی دارایی بێت،  كە پشكی خۆیەتی ، ئەو كات شیعەكان وەك سەرجەم  وەزارەتە سیادییەكانی تر لەنیوان خۆیاندا بەش بكەن، هەرچەندە سەركردایەتی سیاسی كورد بەقەناعەتەوە بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە دەیەوێت ڕێككەوتنێكی بنەڕەتی و ڕاستەقینە لەگەڵ بەغدا مۆربكات، بەڵام هێزە شیعییەكان بۆ یەكلایكردنەوەی كێشە ناوە خۆییەكانیان دەیانەوێت بودجەی هەرێم بەكاربهینن .

هەندێك پەرلەمانتاری كورد

بەداخەوە هەندێك لە پەرلەمانتارە كوردەكان  لە فەراكسێۆنە جیاجیاكان، لێدوان و شێكردنەوە  لەسەر هەندێ بابەت كە پەیوەندی بەبەرژەوەندی باڵای هەرێمی كوردستانەوە دەدەن و هەلێكی ناراست دەدەنە دەست عەرەبە شۆڤێنیەكان ئەمەش تارادەیەك زیانی لەم كاتەدا هەبوو، ئەوان دەیانویست بۆ خۆ دەرخستن ئەم كارە بكەن، بەلام ئەوەیان لەیادچووبوو كە گەورەترین زیانیان بەمیللەتی خۆیان گەیاند.

نەیارانی كورد و غازی سروشتی

یەكێك لەو خالانەی تر كەوای كرد نەیارانی كورد لەم كاتەدا پەنا بۆ بڕینی بودجەی كوردستان ببەن، بەرزبوونەوەی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی كێڵگە گازییەكانی هەرێمی كوردستانە، ئەمەش وادەكات كە گازی سروشتی هەرێم  بۆشاییە گەورەیەی نەبوونی سوتەمەنی بۆ بەگەڕخستنی وێستگەكانی كارەبا لەعیراقدا چارەسەر بكات، چیتر پێویست ناكات عێراق بە پارەیەكی زۆر گازی سروشتی لە ئێرانەوە هاوردە بكات، ئەم پرسەش وایكرد  هەموو ئەو كەس و گروپ و لایەنە سیاسییانەی پەوەندییەكانیان لەسەر بنەمای مەبەستی تایبەتی و ئەجیندەی دەرەكی دادەڕێژن بكەونە پیلانگیران دژی هەرێمی كوردستان ، تەنانەت سەركردە عێراقیەكان ئەوەیان نەشاردۆتەوە لەژێر فشارێكی زۆری دەرەكیدا  ئەم كارەیان كردووە.

ئاسۆی چارەسەر

لەكۆتایدا ئەوەی پێویستی  بەهەڵوێستەكردنە راگرتنی بۆجەی هەرێمی كوردستان بابەتێكی كاتیە و تەنیا چەند كەسێكی تووندڕەو دەیانەوێت بۆ كارتێكی سیاسی بەكاریبهێنن بەلام لەكۆتایدا ئه م بابەتە چارەسەر دەبێت بودجەی هەرێم و تەواوی شایستە داراییەكان خەرج دەكرێت چونكە ئەگەر عێراق بێداگری لەسەر برینی بودجەی هەریم بكات هەڵەیەكی یاسایی و دەستووری دەكات و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەم پێشێلكارییە دەستووری و یاساییە دەزانێت، لەلایەكی ترەوە  سەركردایەتی سیاسی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێزدار (مەسرور بارزانی) بەشێوەیەكی زۆر خەمخۆرانە هەموو هەولەكانی بۆ باروبژێوی ژیانی خەڵكی كوردستان خستۆتەكار لەكەمترین ماوەشدا زۆر سەركەوتوانە كیشه كان چاره سه ر دەكات ، ئەمە بێجگە لەوەی كە دەستەلاتدارانی عێراق ناتوانن دەستبەرداری كارەباو گازی سروشتی هەرێمی كوردستان بن ، چونكە هەرێمی كوردستان كارەبا بۆ موسڵ و كەركوك و چەندین ناوچەی دیكە دابین دەكات، لەماوەی داهاتوو هەریم دەتوانیت گازی سروشتی وەك كارتێكی گرنگ بەكاربهینیت، لەلایەكی دیكەوە حكومەتی عێراق لەرووی پاراستنی ئەمنیەت و سەقامگیرییەوە پێویستی بەهاوكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە، لەهەمووشی كاریگەرتر ئیستا لەسەروبەندی پێكهێنانی كابینەی نوێدان و حكومەتی كازمی تەواوی داواكارییەكانی كورد جێبەجی نەكات و لەلایەن فراكسیۆنە كوردستانیەكانەوە دەنگی پێنادرێت، هەمان چارەنووسی عەلاوی و زورفی دەبێت.

لەكۆتایدا ئەوەی گرنگە بەبروای خۆم لەنزیكترین كاتدا تەواوی پرسەكە چارەسەر دەبێت، رێكەوتنێكی نوێ لەچوارچیوەی ستراتیژێكی هەماهەنگی هاوبەشدا ئەنجام دەدرێت.