ریفۆرمکردنەوەی حکومەت: لە کوێوە؟

‌لاوک ئەحمەد

لە پاش تەمەنێکی درێژ لە کارکردنی بەردەوام لە رێکخراوە بیانییەکان گەیشتووەمەتە ئەو راستییەی کە ریفۆرمکردن بەر لەوەی زانست و ئەزموون و مەعریفە و بڕوانامەی باڵای زانکۆ بێت، یەکەم رەفتار(سلوک) و بەهای کۆمەڵایەتی و سیاسییە، زیاتر چاکەکردن و بڕوا و ئیمانە بە کاری باش، دووەم ریفۆرمکردن ئیرادەی سیاسییە بەمانای بوونی توانایەک بۆ تێپەراندی شوناسی خۆت وەک کەس و وەک نەتەوە، بۆ نموونە تۆ وەک کوردێک تا چ مەودایەک لە شوناسی ناسیونالیستی خۆت تێدەپەریت بۆ ئەوەی لە کەسی دیکە بگەیت، تۆ وەک سونییەک یان شیعەیەک یان مەسیحیەک یان جوولەکەیەک چۆن ئەو مەوداو بازنەیەی کە تێیدا گەورە بوویت فراوانی دەکەیت بۆ ئەوەی بگەیت بە کەلتووری کەسانی دیکە. هەندێ لە بیرمەندان دەڵێن دەبێت ریفۆرم لە کایەی سیاسییەوە دەستپێبکات، بەڵام کایەی سیاسی بوارێکی گشتییە کە رەفتاری جیاواز و ئیرادە و بەرژەوەندی جیاواز بەرجەستە دەکات.

لە پاش ٢٠٠٣، وا بڕیار بوو عێراق و کوردستان وەک دەوڵەت و هەرێم لەسەر دوو چەمکی سەرەکی بیانبکرێنەوە، بۆ عێراق پیادەکردنی لامەرکەزییەت و بۆ کوردستان گواستنەوەی دەستەڵات لە مەرکەزەوە بۆ هەرێم، کاتی شیاوی خۆیەتی کە ئێستا هەردووکیان لە خۆیان بپرسن تا چەند سەرکەتووبوون. ڕاشکاوانە و بەرێژەی جیاواز دەتوانین بڵیین هیچیان، لە پاش ١٤ ساڵ نە عێراق لامەرکەزییە و نە هەرێم توانی بە باشی ببێتە نوێنەری ئەو دەستەڵاتەی کە لە ناو عێراقدا بۆی دەستنیشانکرا و پشتگیری لێکرا. لە عێراقدا پرۆسەی لامەرکەزییەت سەرباری گرفتە ستراتیژیەکانی پرۆسەیەکە تا ئەم ساتە بوونی هەیە، هەر ماوە و کاری لەسەر دەکرێت، بۆ نموونە ٨ وەزارەتت هەیە کە بەپێی یاسای ٢١ لە دەستووری عێراق بوونەتە وەزاراتی لامەرکەزی، لە عێراقدا ئەنجومەنی پارێزگاکان، پارێزگار هەڵدەبژێرێت، دەیڵێمەوە کە ئەمانیش گرفتی زۆر ستراتیژیان هەیە، هەر وا کارێکی ئاسان نییە لە پاش سەدەیەک لە مەرکەزییەت بتوانیت بەهەردوو ئاستی ئاسۆیی و شاقۆڵی دەستەڵاتەکان دابەش بکەیت. با دیاردەکان لە سیاقی خۆیدا ببینین و ئەمە بەراورد بکەین بە پەیوەندی وەزارەتەکان لە کوردستان بە پارێزگاکانەوە، بەرواردی بکەین بە پەیوەندی ئەنجوومەنەکانی کوردستان بە پارێزگاکانەوە. بەراوردێک بکەین بۆ ئەوەی بزانین کێ توانیوویەتی و دەتوانێ لە ئەدەبیات و میرات و رابردووی سیاسی خۆی تێپەرێت بۆ ئەوەی توانای بەرجەستەکردنی هەردوو چەمکەکەی سەرەوەی هەبێت کە کۆڵەکەی حکومرانییە. من پێم وایە هەرێم لە مەسەلەی لامەرکەزیەتدا زۆر لە دواوەیە. راستە لە بەغدا پیادەنەکردنی لامەرکەزییەت لە لایەن "مالکی" یەوە دواخرا و راگیرا بۆ ئەوەی سوننە بەهێز نەبنەوە، بەڵام ئێستا لامەرکەزییەت لەلایەن "عەبادی" وە بۆتە کارێکی ستراتیژی سەرەکی بۆ قۆناغی پاش داعش، وەک ئیدعای دەکات.

تەمەنی ئەم حکومەتی کوردستانە هەشت یان حەوت مانگێکیترە، ئەمە ئەگەر راستگۆبن و درێژ نەکرێتەوە بە هەر پاساوێکی سەیر، بەڵام هەڵبژاردن هەر دەبێت بکرێت، ئەم حکومەتە لە بری ئەوەی هەندێ کاری ستراتیژی خێرا بۆ ئەم ماوەیە ئەنجام بدات بۆ وەرگرتنەوەی متمانە بۆ قۆناغی داهاتوو، بۆ نموونە گۆرینی هەندێ لە وەزیرەکان و پرۆگرامەکان، ئەوە ئەگەر پرۆگرام هەبێت، یان چاکردنی هەندێ لە هەیکەلەکان، یان ئەنجامدانی هەندێ پرۆژە لە بواری تەندروستی، پەروەردە یان کارەبا یان ئاو کە دەستبەچێ کاریگەری خێرای هەبێت بۆ ئاشتکردنەوەی هاوڵاتی، ئەم حکومەتە دەچێت حەملان دەکاتەوە بە وەزیری دارایی، ئەمە ئاماژەیەکە چەندان شتت تێدەگەیەنێت، بەو حسابە بێت با "عەبادی"ش هاورێیەکی خۆی بکاتە وەزیری دارایی عێراق لە جیاتی وشیار زێباری! بە راستی ئەمە ئاستی کارکردنی دەوڵەتداری و حکومرانی نییە. دامەزراندی وەزیر بەشێکە لە پلانێکی سیادی تۆکمە کە بۆ ئەنجامدانی پرۆگرامێکی ستراتیژی بەرفراوان دەکرێت بۆ زاڵبوون بەسەر ململانێی حیزبی بەرتەسکدا.

بەداخەوە لە هەرێمەکەی ئێمەدا حکومەت دینامیکیەتی ریفۆرمکردن نییە، ریفۆرمکردن لە گروپ و بەناو پارتی سیاسییەوە شۆربێتەوە. کە هەیکەلی کارکردن هەر وەک خۆی بێت، کە کەسەکان لە بەر خاتری رابردوویان هەر لە شوێنی خۆیانبن، ئیتر چ هیوایەک بۆ سبەی بەدی دەکەیت.