عیراق و هێزی نەرم

جۆزێف نای، سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی هەواڵگری ئەمریكا؛ پێیوایە: دەوڵەت بەهایەكی نییە ئەگەر بەهۆی هێزی نەرمی خۆیەوە لە بواری "فەرهەنگ"، "بەهای سیاسیی" و "سیاسەتی دەرەوە"دا ململانێی رەوتی پێشكەوتن و كرانەوەی وڵاتانی دیكە نەكات و نەچێتە پێشبڕكێ جیهانی و مەدەنییەكانەوە.

ئەگەر ئەم بۆچوونەی "نای" بگوازینەوە بۆ ئێستای عیراق، بەجۆرێك لە جۆرەكان دەگەینە بڕوایەك كە عیراق هێزی نەرمی نییە یاخود لە دەستی داوە و چیتر بێبەش بووە لەم جۆرەی هێز كە ئێستا لە جیهاندا بەناوبانگە و وڵاتان بایەخی زۆری پێدەدەن، چونكە عیراقی ئەمڕۆ لە هەرسێ ئەو بوارانەدا كە "نای" وەك كۆڵەكەكانی هێزی نەرم ناویان دەبات پاشەكشێی زۆری كردووە و بەتەواوی پانتایی فەرهەنگ و سیاسەت و لینگەكانی دەرەوەی جێهێشتووە و توشی چوونەوە ناوخۆ بووەتەوە و گەڕاوەتەوە بۆلای هێزی رەق.

دەوڵەتی عیراق لە ژێر فەرمانڕەوایی یەكەم و دووەمی بەعسییەكانەوە تاكو 2003، ئەوەندەی دارایی وڵاتیان بە خزمەت هێزی رەقەوە خستبوو كە "75%"ی بودجەی وڵات بوو، نیوەی ئەو هێندە بودجەیەیان بە خزمەت هێزی نەرمەوە نەخستبوو، لەو سەردەمانەدا بەهۆی سیاسەتی بەعسییەكانەوە فەرهەنگی عیراق ئەوەندەی فەرهەنگێكی پڕ لە وشەگەلێكی وەك كوشتن و خوێنڕشتن و داپڵۆسین و لە سێدارەدان و تۆڵەكردنەوە و شەڕی مەزهەبی و نەتەوەیی بوو، هێندە فەرهەنگێكی پڕ تۆلێرانس و پێكەوەیی و دەوڵەمەند نەبوو بە ئازادی و ژیاندۆستی كە ببێتە جێگای بایەخی وڵاتانی جیهانی و دەرەوە، هەر ئەو سیاسەتە خراپەی بەعسییەكان وایكرد بوو، لینكی پەیوەندییەكانی عیراق بە جیهانی دەرەوە بە خراپترین دۆخی خۆیدا گوزەری دەكرد و زۆرێكی وڵاتانی جیهان هیچ مامەڵەیەكیان لەگەڵ عیراقی سەردەمی بەعس نەدەكرد، تەنها هەنگاوێك لەحەوت دەیەی رابردووی عیراقدا نرابێت ئەوەبووە كە، لە دوای پرۆسەی ئازادی عیراقەوە، بە ئەندازەیەكی زۆر سیاسەتی دەرەوەی عیراق گۆڕانی بە خۆیەوە بینی و سەرۆك كۆماری عیراق "مام جەلال تاڵەبانی" توانی ئەو لینكە بچڕاوانە گرێبداتەوە بە وڵاتانی دەرەوە و تائاستێكی باش عیراق بباتەوە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان.

هەموو ئەو جەنگانەی عیراق تێیكەوتبوو لە ماوەكانی رابردوودا، كۆمەڵە جەنگێك بوون كە بە هێزی رەق ئەنجامی دابوون، سەدام حسێن و دەستوپێوەندەكانی دەیانویست سەركەوتنەكانیشیان لە رێگای هێزی رەقەوە بێت و هیچ بڕوایەكیان بەهێزی نەرمی عیراقی نەبوو، ئەم حەزە بۆ هێزی رەق و بەهێزكردنی هێزی رەق، لە بەرامبەردا پشتگوێخستن و ئاوڕنەدانەوە لە هێزی نەرمی وڵات، دەرئەنجامی ئەو واقیعە بوو كە عیراق لە سایەی بەعسییەكاندا تێیكەوتبوو و نەیدەتوانی لێی رزگار ببێت.

خۆشویستنی هێزی رەق لای عیراقییەكان، ویستێكی مێژووییە و یەكێك بووە لەو هۆكار و پاڵنەرانەی كە مۆدێلی توندوتیژی و تۆڵەكردنەوەی لە عیراقدا درێژە پێداوە و بەردەوامی پێ بەخشیووە، ئەم ویستە وایكردووە ئەو عیراقیانە كەم بن كە هەوڵی بەهێزبوون و گەورەبوون و دەركەوتنی هێزی نەرمی عیراقیان دەدا، ئەمەش لە خۆڕا نییە و كاریگەری ئەو ژینگە و كەشوهەوا سیاسی و ئەمنییەیە كە تاكی عیراقی تێدا پەروەردە بووە و وەك دەمارێكی مێژوویی بەناخ و رۆحیاندا چووە و مۆری خۆیی لە مێژووی عیراق داوە و لێی نابێتەوە.

عیراق بە ئێستاشیەوە، ئاوڕێكی باش و گەورەی لە هێزی نەرمی خۆی نەداوەتەوە، پێدەچێت هەردوو دۆخی سروشتی و دەستكردی كۆمەڵگەی عیراقی و ناوچەییش ئەوە بخوازێت عیراق لە ئێستادا بیر لەهێزی نەرم نەكاتەوە و وەك هێزێكی زەروریی لێی نەڕوانێت.

AM:10:35:08/02/2021

ئه‌م بابه‌ته 1096 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی