هەرێمی كوردستان و فەوزایەكی رێكخراو

‌عومەر عەلى محەمەد

بەڵام ئەوەی لە كوردستاندا دەبینرێت تەواو جیاوازە، چونكە سەرچاوەی ئەو فەوزاو لێكترازان و پشێوی و نەهامەتیانە دوو هێزی سەرەكی حوكومڕانی كوردستانین كە 29 ساڵە لە هەرێمی كوردستاندا دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە، چونكە هەر لەو كاتەوە كە دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست لەجیاتی ئەوەی پلانیان هەبێت بۆ گەشەپێدان و بەرەو پێشبردنی هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە، بە پێچەوانەی ئەمەوە كاریان كردووە لەسەر دواخستنی هەموو ئەو بوارانە. پێشتریش كە لەشاخ بوون وەك دوو بەرەی ناكۆك كاریان كردووە و درێغیان نەكردووە لە هاوبەشی كردنی ڕژێمە داگیر كەرەكان بۆ سەركوتكردن و لەناوبردنی یەكتر، شەڕەكانی ......,...... لەگەڵ قڕناخان و پشتئاشان، نمونەیەكی زیندووی ئەو شەڕانەن كە سەدان پێشمەرگە تیایدا بونە قوربانی، ئەو كاتەش كە ڕاپەڕین كرا و حكومەتی هەرێمی كوردستانیان دروستكرد، ناكۆكیەكانیان زیاتر درێژە پێدا و هەزاران پێشمەرگە تیایدا كوژراو و كاولكارییەكی زۆری لەهەموو ڕووەكانەوە دروستكرد و كۆمەڵگای كوردی كرد بەدووبەرەی دووژمن كاری دژ بەیەك.

لەدوای وەستانی شەڕەكەش ئەم دوو هێزە لە ڕوویەكەوە كۆك بوون لەسەر دابەشكردنی پۆست و بەرژەوەندییەكان لەگەڵ یەكتردا و سەروەت و سامانی كوردستانیان لەگەڵ پۆستە حكومیەكان قۆرخ كرد بۆ خۆیان و بەسەر لایەنگرانی حیزبەكەیاندا دابەشیان كرد، لە بەرامبەریشدا هەرچی خەڵكی بێلایەن و حیزبەكانی تر هەبوو و بێبەشیان كرد و بە هاوڵاتی پلە دوو مامەڵەیان لەگەڵدا كردن.

لەم ڕێگەیەوە ململانێیەكی توندیان دروستكرد و جارێك بە ناوی دروستكردنی ئیدارەی سەربەخۆوە حكومەتی هەرێمیان دوولەت كرد، لەو كاتەشەوە كە یەكیان گرتۆتەوە هەر بە هەمان ئەقڵیەت كاریان لەناو حكومەتی هەرێمدا كردووە و رێگەیان نەداوە ئەم حكومەتە ببێتە ئەزموونێكی كوردی سەربەخۆ و پێشكەوتوو لە ڕووی ئابووری و سیاسیەوە، لەدوای ساڵی 1914وە كە ئابووری سەربەخۆیان ڕاگەیاند و  دەستیان كردووە بە فرۆشتنی نەوت، ململانێكانیان زۆرتر چڕ بۆتەوە و لەسەر ئەم سامانە نیشتمانیە بە بەردەوامی لەلایەك هەوڵی تێكشكاندنی یەكتریان داوە، لەلایەكی تریشەوە دەستیان بەسەر هەموو ئەو سەروەت و سامانەدا گرتووە بۆ دەوڵەمەند كردنی خۆیان و كۆمپانیا حیزبیەكانیان بەكاریان هێناوە، لە بەرامبەریشدا حكومەتەكەیان خستۆتە بەردەم قەیرانی زۆر گەورە و لە ئێستاشدا لە لاوازترین دۆخیایەتی كە ناتوانێت موچەی فەرمانبەرانی دابین بكات و  تەنانەت لە توانایدا نییە كەلوپەلی پێویست بۆ نەخۆشخانەكان دابین بكات لە ڕووبەڕوو بوونەوەی نەخۆشی كۆرۆنادا و لە ئێستاشدا ڕۆژانە چەندان خەڵك لە نەخۆشخانەكان گیان لەدەست دەدەن بەهۆی دابین نەكردنی ئۆكسجینی پێویست بۆیان، ئەمە سەڕەڕای ئەوەی كێ حكەمەت تەواو ئیفلیج بووە و هیچ سیفاتێكی فەرمانڕەوایی و حكومڕانی تێدا نەماوە، لە بەرامبەریشدا حیزب و بەرپرس و كۆمپانیاكانیان ڕۆژ بە ڕۆژ دەوڵەمەنتر دەبن و هەژموونی خۆیان زیاتر بەسەر هەموو بوارەكانی ئابووری و سیاسیدا دەسەپێنن.

ئەگەر بەوردی سەرنج لەم فەوزایە بدەین زۆرتر لە فەوزایەكی رێكخراو دەچێت، چونكە لەو شوێنانەدا كە پێویست دەكات بەرگری لە بەرژەوەندیەكانیان بكەن یەكدەگرن و یەك دەنگن، بۆ نمونەش دەنگدانی هەریەك لە یەكیەتی و پارتی بەیەكتر لە حكومەتەكەی كازمیدا بۆ وەرگرتنی وەزارەتی دەرەوە بۆ پارتی و وەزارەتی داد بۆ یەكێتی، ئەمەش هاوشێوەی ئەو جەنگی ساردەیە كە لە نێوان ئەمریكا و یەكیەتی سۆفیەتدا هەبوو، كە لە دوای جەنگی جیهانی دوەمەوە هەتا ساڵی 1989 درێژەی هەبووە، لەم جەنگەدا 21 ملیۆن كەس لە وڵاتانی ئەمریكای لاتین و ئەفریقیا و ئاسیادا كوژراون، بەڵام سەربازێكی ئەمریكی سەربازێكی سۆڤیەتی نەكوشتووە یان بە پێچەوانەوە، بە هەمان شێوە لە هەموو شەڕەكانی نێوان یەكیەتی و پارتیش هاتا ئێستا هیچ كەسێكی ئەم دوو بنەماڵەیە نەكوژراون، بەڵام قوربانیەكان دەیان هەزاری تێپەڕاندووە لە هاوڵاتیانی هەژار و كەمدەرامەت و سڤیل.