له‌ ڕاپه‌ڕینه‌وه‌ بۆ شۆڕش

‌د. یوسف محه‌مه‌د

ئەمڕۆ لێرە که یادی ڕاپەڕینە مەزنەکەی ئاداری ساڵی ١٩٩١ دەکەینەوه، هیچ ساتەوەختێکی تر، له مێژووی زیاتر له چارەکە سەدەیەکمان، هێندە هەستیار و سەخت و گرنگ نەبوە.

له ساڵی ١٩٩١ گه‌له‌كه‌مان ده‌رفه‌تێكی مێژویی گرنگی بۆ هاته‌ پێش و دژ به‌ دامو ده‌زگا داپڵۆسێنه‌ره‌كانی رژێمی دیكتاتۆریی به‌عس راپه‌ڕی. 

ڕاپەڕین ئەو ڕۆژگارە بۆ ڕاماڵێنی ڕژێمێکی جینۆسایدکەری دژە مرۆڤایەتی بوو.

خەڵکی کوردستان ئامانجیان بوو که بەعس ڕاماڵن و دەسەڵات خۆماڵی بکەن، دیمۆكراسی بخه‌نه‌ جێی حوكمی دیكتاتۆریی تاكه‌كه‌سی. ئیتر ئەزمونێکی نوێ له مێژووی کورددا دەستی پێکرد که ئەزمونی خۆبەڕێوەبردن بو. ئەمڕۆ که زیاتر له چارەکە سەدەیەک بەسەر ئەو ئەزمونەدا تێدەپەڕێت، خەڵکی کوردستان له بەردەم کۆمەڵێک قەیرانی سەختدایە که سەرتاپا بوارەکانی ژیانیانی گرتوەتەوە. ئەمڕۆ کاتی ئەوە هاتوه که بیر له جۆری سیستەمی حکومڕانیمان بکەینەوە. 
د
به‌ داخه‌وه‌ له پاش ڕاپەڕین لەبەرئەوەی نەتوانرا سیستەمێکی سیاسی سەردەمیانه‌ی پشت بەستو بە دیموکراسی بهێنرێتە ئاراوە، بە پشت بەستن بە هێنانە ئارای سیستەم و تۆکمەکردنی، کۆمەڵگای کوردی دەرفەتی ئەوەی بۆ نەڕەخسا وەک وڵاتە دیموکراتیەکانی تری دونیا، سیستەمە سیاسیەکەی بەردەوام نوێ بکاتەوە و بیخاتە بەردەم لێپرسینەوەوە. 

مانەوەی هەمان نوخبەی سیاسی بۆ ماوەی چارەکە سەدەیەک له بڕی نوێبونەوە و گەشەکردن و بەرەوپێشچوون، كه‌ هەموو هەوڵێکیان بۆئەوە تەرخانکردوه‌ که چۆن بمێننەوە و خۆیان بسەپێنن، هه‌رێمی دوچاری داڕوخانی ناوه‌كی كردوه‌. سروشتی سیستمی سیاسی وەک ئاو وایە، ئەگەر بەردەوام له جوڵەدا نەبێت، دەگەنێت. 

ئەمڕۆ ڕاپەڕین دەبێت ببێت بە شۆڕش. شۆرش بەمانای هەڵچون و پەنابردنە بەر توندوتیژی و زەبر نیە. بەڵکو بەمانی لابردنی رێگریەکان بەردەم گواستنەوه بۆ قۆناغێکی تر، بە سودبینین له ئەزمونی ئێستا و کەڵەکەکردن لە سەری. زۆر گەلان هەن شۆرشیان بەسەر سیستەمی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵاتیاندا کردوە، بەبێ ئەوەی پەنا ببەن بۆ توندوتیژی. ئەڵمان نمونەی دیاری ئەم مۆدێلەن.

شۆڕس بەمانای گۆڕینی شێوازی حکومڕانیمان، له حکومڕانیەکی دوور لە خەڵكەوه بۆ بەرپرس لە ژیانی خەڵکی، هێنانە ئارای سیستەمێکی ئابوری که قوتی شەرەفمەندانە له بەرامبەر کاری دڵسۆزانەدا فەراهەم بکات، فراوانکردنی خەیاڵمان بەئاستێک کە هەمومان، له بڕی ئەوەی له‌بەرامبەر یەکتردا بوەستینەوە، خۆمان وەک یەک خێزان وێنابکەین.

چارەکە سەدەی ڕابوردوو کۆمەڵێک وانەی بەنرخی پێداینەوه، لە سەروی هەمویەوه ئەوەی کە ناتوانین یەکتر بسڕینەوه یان یەکتر پەراوێزبخەین. بۆیه دەبێت فێری پێکەوەژیان بین. پێکەوەژیان پیویستی به لێبوردەیی و سنگفراوانی و رێز لە یەکتر گرتنە، پێویستی به‌ بنیادنای سیستمێك هه‌یه‌ كه‌ هه‌موان هه‌ست به‌ دڵنیایی بكه‌ن تیایدا، هێزه‌ سیاسیه‌كان ململانێی یه‌كتر بكه‌ن به‌بێ ئه‌وه‌ی پێكدابده‌ن، سیستمێك به‌ بێ هیچ قۆرخكاریه‌ك.

شۆرشێکمان پێویستە بە سەر ئاگاییماندا که دونیا بەجۆرێکی تر ببینین؛ حیزب بکەینە ئامراز نەک ئامانج، سەرکردە بەرپرس بکەین له بەرامبەر خەڵکیدا، یاسا له خانەی پەککەوتوان بهێنینەده‌ر و ڕۆڵی شایستەی خۆی پێبدەین و به‌سه‌ر هه‌مواندا بێ جیاوازی. ماڵیکمان هەبێت که هەمومان بە جیاوازیەکانمانەوه کۆبکاتەوە و جیاوازیەکانمان بکاتە سەرچاوی هێزمان. ماڵێکی وەها تەنها پەرلەمانێکی ڕاستەقینەیە.

نەدەبو پاش چارەکە سەدەیەک ئێمە له دێوزەمەی برسێتی بترسین، خۆمان له دوڕیانی فەوتان و ماندا ببینینەوە. ئەمڕۆ خەڵکی دونیای سەردەم له سەردەمی چوارهەم شۆڕشدا دەژی. ئێمە هێشتا خەون بەئەوەوە دەبینین که چوارقاچەکەی کورسی جوڵەیەک بکات. 

ئێمە دەبێت فێربین که خەسڵەتەکانی حکومداری سەردەمیانە چیە؟ حکومداری سەردەمیانە زەبروزەنگ لە کۆمەڵگا دووردەخاتەوە، هەتا زەمینە لەبارکات بۆ گەشەکردنی مەدەنیەت. ئەمەش تەنها لە رێگای بوونی سوپایەکی نیشتمانیەوە دەبێت. ئەمڕۆ پێشمەرگەی قارەمان درێخی ناکەن له داکۆکیکردن له نیشتمان، ئەوەی پێویستە دورخستنه‌وه‌ی ده‌ستی حیزبه‌كانه‌ له‌ ناو ئه‌م هێزه‌ پارێزه‌ره‌ی نیشتیمان. ئه‌بێت ڕێ بگرین له‌ هه‌ر له‌كه‌دار كردنێكی ئه‌م هێزه‌ له‌رێی به‌كارهێنانی له‌‌ ململانێ سیاسیه‌كانی هه‌رێم.

حکومداری سەردەمیانە ئابوریەکی هەیە که زۆرینەی زۆری خەڵک دەستیان دەگاتە سەرچاوەیەکی داهات و ژیانی خۆیان و ماڵ و مناڵیان سەربەرزانە دابین دەکەن. ئەمەش کاتێک فەراهەم دەبێت کە داهاتی وڵات وەها رێکبخرێت که که رێگای له دەستاودەستکردنەوە بگاتە دەستی زۆرینە. مەرجی ئەمە نەهێشتنی گەندەڵی، نەهێشتنی قۆرغکاری، نەهێشتنی پاوانکاریە. هەموو ئەمانە پێویستیان بە کاراکردنی یاسا و بونی پەرلەمانێکی کارا هەیە. هاونیستیمانیانی هه‌رێم بۆ ئه‌وه‌ ڕانه‌په‌ڕین كه‌ حوكمی تاكه‌كه‌سی دروست بێته‌وه‌، ده‌سته‌بژێرێك جارێكی تر سیاسه‌ت و ئابوری قۆرخ بكه‌نه‌وه‌. په‌كخستنی په‌رله‌مان له‌ پێناو درێژه‌دان به‌ حوكمی تاكه‌كه‌سێك به‌ شێوه‌یه‌كی ناشه‌رعی، دژوه‌ستانه‌وه‌ی ئامانجه‌كانی ڕاپه‌ڕینه‌.

ئەمڕۆ خۆشبەختانە ئێمە تەنهانین. له کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دۆستی زۆرمان هەیە، که ئامادەن پشتیوانمان بن. بەڵام دۆستەکانمان تەنها کاتێک دەتوانن کارایانە بەکارەکانیان هەستن که ئێمە پێش هەموو کەسێک دۆستی خۆمان بین. رێز گرتن له‌ مافه‌كانی مرۆڤ، چه‌سپاندنی بنه‌ماكانی دیموكراسی و هێنانه‌كایه‌ی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌ڵات، ئه‌و هێزه‌ نه‌رمه‌ن كه‌ جێ و پێگه‌ی هه‌رێم له‌ ئاستی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیدا ده‌باته‌ پێش. ئەمڕۆ جێگای دڵتەنگیە جگە له نەبەردی پێشمەرگە هیچی ترمان نیە شانازی پێوەبکەین. 

له‌ كۆتاییدا وێڕای ده‌ستخۆشی له‌ سه‌رۆكایه‌تیی زانكۆی راپه‌ڕین بۆ رێكخستنی ئه‌م كۆنفڕانسه‌ زانستیه‌، هیوای سه‌ركه‌وتنتان بۆ ده‌خوازین. یادكردنه‌وه‌ی بیره‌وه‌ریه‌كانمان له‌ڕێی به‌رهه‌مهێنانی مه‌عریفه‌، ڕێخۆشكه‌ره‌ بۆ په‌ند وه‌رگرتن له‌ ڕابردو و، دروستكردنی ئێستا و داهاتویه‌كی باشتر بۆ گه‌له‌كه‌مان.

سڵاو بۆ گیانی شه‌هیدانی ڕاپه‌ڕین و سه‌رجه‌م شه‌هیدانی گه‌له‌كه‌مان به‌ تایبه‌ت شه‌هیدانی جه‌نگی روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی تیرۆر.
هه‌ر شاد بن.

*(وتاری سه‌رۆكی په‌رله‌مان، بۆ كۆنفڕانسی زانستیی گه‌شه‌پێدانی راپه‌ڕین و خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێ بۆ ره‌هه‌نده‌كانی، كه‌ له‌ لایه‌ن زانكۆی ڕاپه‌ڕینه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌درێت).

 


PM:06:30:06/03/2016

ئه‌م بابه‌ته 2499 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی