زەوی ئارامە

‌نەبەز گۆران

"پێدەچێت ئەمڕۆ كارەكە دارشتنەوەی پرسیارەكان بێت"(1) دەبێت سەرلەنوێ‌ پرسیارەكان بگۆڕین، لەبری ئەوەی روو لە دەرەوەی مرۆڤ بكەین، جارێكی دیكە روو لە كردەكانی مرۆڤ بكەین. پرسیاربكەین بەراستی زەوی تەنها هی مرۆڤە؟ ئەوەی روودەدات چییە؟ كاتێك مرۆڤ دەستی دەبەسترێت، زەوی چیبەسەردێت؟ مرۆڤ بەرهەمێنەرە یان هێزێك لە دەرەوەی مرۆڤ؟ با وا وێنابكەین بەیانییەك مرۆڤ لەخەو هەڵناسێت و كۆتایی پێدێت، ئایا ژیان لەسەرە زەوی دەوەستێت؟ ئەی گیاندارەكانی دیكە بەبێ‌ مرۆڤ ناژین؟

لەگەڵ هاتنە ئارای پەتاكەوە، جارێكی دیكە رەخنەكان و پرسیارەكان بەرەو رووی مرۆڤ دەكرێنەوە. بێگومان تا ئەم ساتەش دەسەڵاتی مرۆڤ لە دەسەڵاتی سروشت لاوازترە. گەرچی مرۆڤ هەمیشە هەوڵیداوە دەسەڵاتی خۆی بەسەر سروشتدا بەهێزبكات، ئەمما پەرچەكرداری سروشت مرۆڤی گەڕاندوەتەوە بۆ دۆخە لاوازەكەی خۆی. ئێستا مرۆڤەكان خزاونەتەوە ماڵەوە، بە پێی راپۆرتی ژینگە پارێزان " گەر بۆ ماوەیەكی تر بەم جۆرە دەستی مرۆڤ بگیرێت، بەرێژەیەكی زۆر ژینگەی زەوی پاك دەبێتەوە."(2) كەوایە دەستدرێژییەكانی مرۆڤ و سیستەمی سەرمایەداری بۆ سەر زەوی و سروشت، بوونە هۆی پیسكردنی ژینگە، ئەم پیسكردنەش سروشتی ناچاركرد دژە ژینگە بەرهەمبێنێتەوە. سروشت تەنها توانای خۆ هێشتنەوە و خۆ زیندوكردنەوەی نییە، توانای بەرهەمهێنانی دژیشی هەیە. بۆ ئەوەی لەم دژە تێبگەین لە دۆخە سروشتییەكەدا، وێنەیەكی ئاسان دەهێنێنە بەرچاومان." لقی درەختێكی سەوزمان هەیە، پاش ماوەیەك لقەكە وشكدەبێت و دەمرێت. رەشەبایەك دێت لقە وشكەكە دەشكێنێت و لەگەڵ خۆی دەیبات لەسەر زەوییەكی شێدار فڕێیدەدات، زەوییە شێدارەكە لقە وشكەكە زیندودەكاتەوە و چەكەرەی سەوز دروستدەكاتەوە." بەشی سەوزكردنەوەی لقە وشكەكە، بریتییە لەو دژەی سروشت بەرهەمیدەهێنێت، بێگومان سروشت هەزاران نمونەی لەم جۆرەی تێدایە. ڤایرۆسەكەش بەهۆی پیسكردنی ژینگەوە گەشەی كردوە، ئەوەش ژینگەی پیسكردوە مرۆڤ بووە سروشتیش لەناو ژینگە پیسەكەدا دژەكەی بەرهەمهێناوە، لەم حاڵەتەدا مرۆڤ دەتوانێت دەرمانێك دروستبكات بۆ خۆپاراستن لەم ڤایرۆسە، بەڵام ناتوانێت بە تەواوەتی لە فەزای گشتی ژینگەدا ڤایرۆسەكە لەناو ببات، ئەوە تەنها سروشت خۆیەتی دژە ڤایرۆسەكەش بەرهەمدەهێنێتەوە و لە فەزای گشتیی زەویدا لەناوی دەبات. بەواتایەكی دیكە، مرۆڤ لەسەر زەوی لە باڵندەی (واقواق) دەچێت. دەیەوێت بمێنێتەوە و ئەویتر لەناو ببات. باڵندەی (واقواق) دەوەستێت تاكاتێك (هەنگەچینەكان) وەختی هیڵكە دانانیان هاتووە، بە دزییەوە خۆی دەخاتە ناو هیڵانەكانیان و هێلكەكەی بەجێدەهێڵێت، زۆرجار روودەدات رۆژێك یان چەند رۆژێك پێش هێلكەكانی دیكە دەترەكێت و بێچوەكەی دێتە دونیاوە، لەگەڵ ئەوەی بێچوەكە هاتە دونیاوە دەكەوێت خواردن و شكاندنی هێلكەكانی دیكە و ئەگەر بێچوی (هەنگە چینەكان)یش لە هێلكەكانەوەهاتبنە دەرەوە كاتێك دایكەكە دەچێت بۆ خۆراك تادێتەوە دەیانكوژێت، بەم جۆرە كار بۆمانەوەی خۆیدەكات، رێك وەك مرۆڤ. ئێستا ئەو غەریبەی هەمووشتی سروشت وێراندەكات لە پێناو مانەوەی خۆیدا، لە دۆخێكی نالەباردایە، دژەكەی بۆ بەرهەمهاتووە و دەیكوژێت، بۆیە ناچار بووە بگەڕێتەوە بۆ كوخەكەی خۆی بەلاوازییەوە سەیری كردەكانی خۆی بكات.

ژینگە دۆستان بڕوایان وایە: "لەگەڵ گەشەكردنی مرۆڤ و سروشتدا، ڤایرۆسەكانیش گەشە دەكەن."(3) هیچ شتێكیش رێگری لەم گەشە كردنە ناكات، ئەگەر مرۆڤ خۆی بیرێك لە دەسەڵات و دەستدرێژییەكانی نەكاتەوە بۆ سەر زەوی. واتە: تەنها عەقڵە مرۆڤ لە خراپەكارییەكانی مرۆڤ رزگار دەكات. ئەو رستە ئایدۆلۆژیانەی دەڵێن: كارەساتێك رووی لە زەوی كردوە، هیچ راست نین، چونكە هیچ كارەساتێك رووی لە زەوی نەكردوە، تەنها پەتایەك رووی لە مرۆڤ كردوە بە هۆی كردە بێماناكانی خۆیەوە، زەوی تەنها موڵكی مرۆڤ نییە، مرۆڤ بەم پەتایە خرایەوە ناو قۆزاغەكەی خۆی و لە دەرەوەی مرۆڤ بۆ ماوەیەك سەرجەم گیاندارانی سەر زەوی بە ئارامی خەریكی ژیانی خۆیانن و هیچ كارەساتێكیش رووی لە ژیانی ئەوان نەكردوە، ئەگەر مرۆڤ بەم جۆرە لە قاڵب بدرێتەوە ژیان لە دەرەوەی مرۆڤ بە ئاسانی دەگوزەرێت و زەویش بەبێ‌ مرۆڤ خاڵی نابێتەوە لە ژیان.

پەتاكە و كۆمەڵێك پەتای دیكەش بێن، بەهەزاران مرۆڤی دیكە بكوژن ، هێشتا ئەم كوشتنە ناكاتە ژمارەی ئەو كوژراوانەی مرۆڤ لە پێناو وەهمەكان و ئایدۆلۆژیا سیاسیی و دینی و نەتەوەیەكان خۆی لەناوی دەبرد. شەڕەكانی مرۆڤ لەسەر ویستەكانی و لەناوبردنەكانی زۆر لەمە گەورەترن ڤایرۆسێك ئەنجامی دەدات. هەرچۆن بەهۆی خراپكردنی ژینگەوە سروشت ڤایرۆسێك گەشە پێدەدات دەبێتە ترس بۆ سەر مرۆڤ، هیچ گومانی تیانییە، رۆژگارێك دێت هەمان سروشت ڤایرۆسێك بەرهەمدەهێنێت بۆ وەستاندنی تەواوی جوڵەی تەكنۆلۆژیا، بەڵام دیار نییە لەسەردەمی ئێمە روودەدات نا، ئەمما ئەم تەكنۆلۆژیایەش بەكەرەستەكانی خۆی ئازاریكی زۆری سروشت دەدات و كاتی ئەوەش دێت دژەكەی بۆ بەرهەمدەهێنێت. (ئەم تێگەیشتنە لەسروشت بۆ ئایدۆلۆژییەكان قورسە، چونكە ئایدۆلۆژییەكان، ناتوانن دیوە تاریكەكەی مرۆڤ ببینن و هەرشتێك لە دەسەڵاتی عەقڵی خۆیان گەورەتربوو دەیخەنە ئەستۆی خودا، واتە: خودا لە گشتەوە دەهێنن بۆ بەش و لەبەشدا دەیبینن! بە پێچەوانەی میتۆدەكەی ئیبن سینا.)

لەوانەیە ئەمە وێستگەیەكی باشبێت بۆ ئەوەی جارێكی تر مرۆڤ سەیری كردەكانی خۆی بكات ، سەیری زەویش بكات، ژیانەكانی دیكەش ببینێت و بەهەند وەریانبگرێت. هەرچەندە ئەمە كۆتایی مرۆڤ نییە، لێ‌ ئەمە قۆناغێكە بۆ بیركردنەوەی نوێ‌ و پرسیاری نوێ‌ لە كۆی سیستەمی ژیانی مرۆڤ لەسەر زەوی. ژاوە ژاو هەڵپەكانی مرۆڤ زەویان هیلاك كردبوو، دەبایە شتێك رووبدات ئەم هەڵپە و ژاوەژاوە لەسەر زەوی بوەستێنرێت، ئەوەی سروشت كردی لە پێناو ئارامی زەویدایە، بە قەولی _سۆرێن كیركگۆرد_ " لەبەر ژاوە ژاوی مرۆڤ گوێمان لە دەنگی خودا نییە"(4). ئێستا ژاوە ژاوەكەی مرۆڤ كەم بووتەوە، نە سیاسییە درۆزنەكان، نە ژاوە ژاوی راهیبەكان و ئاخوندەكان و مەلاكان و قەشەكان و هاخامەكان و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و رێكخراوە زۆربڵێكان لە ئارادایە. نە ئایدۆلۆژیا و شەڕەكان لە ئارادان، نە ئارەزوەكان و چاوچنۆكییەكانی مرۆڤ لە ئارادان، دۆخێكە بێ‌ ژاوەژاو، لەم دۆخەدا باشتر گوێ‌ لە دەنگی عەقڵ دەگیرێت، گوێگرتن لە دەنگی عەقڵیش گوێگرتنە لە هوشیاری زەوی و گەردوون، واتە گوێگرتنە لەو خودایەی _سۆرین كیركگۆرد_ باسیدەكات. گەر ئەمە وانەیەكی پوخت نەبێت بۆ مرۆڤ، گومانی تێدا نییە سروشت دژی دیكە بەرهەمدەهێنێت بۆ راگرتنی ئارامی و نەزمی زەوی. (بەم حاڵەشەوە مرۆڤ ژاوەژاوەكەی گواستووەتەوە بۆ ناو دونیای شاشەكان، لەوێ‌ ژینگەی مەجازیشی پیسكردوە، پێدەچێت كاتی ئەوە هاتبێت سروشت ڤایرۆسی زمان بەرهەمبهێنێت، بۆ ئەوەی ئیتر مرۆڤ دەمی ببەستێت و لەترسی مەرگ دەمیشی دابخات و كەم قسە بكات.)

با لە پەنجەرەی ماڵەكانەوە سەیری ژیانی ئەوانی تر بكەین، سەیركەین گیاندارە چوار پەلەكان، خشۆكەكان، باڵندەكان، بێدەنگەكانی ناو دەریاكان، هەموو رۆحلەبەرەكانی سەر رووی زەوی ئەم ماوەیە چەند بە ئارامی و سروشتی خۆیانەوە دەژین، چونكە مرۆڤ دەستی پێیان ناگات و پەتایەك مرۆڤی لە دەستدرێژییەكانی وەستاندووە، ژیان لە دەرەوەی مرۆڤ هێمنترە. بێگومان ئەو وەهمانە كۆتاییان هات مرۆڤ پێیوابوو زەوی لەبەر ئەو دروستكراوە، ئەوەش كۆتایی هات پێیوابوو گەر ئەو نەبێت ژیان لەسەر زەوی دەوەستێت، بۆیە كە دیوە لاوازەكەی خۆی دەبینێت، ئیدی دەست دەكات بە پاڕانەوە و ستایشكردنی خۆی و دەسەڵاتەكانی، پاڕانەوە لەچی؟ لەو هوشیارییەی كە نایناسێت و پەیی پێنابات، لەو وەهمانەی خۆی دروستیكردوە و هێشتا تێگەیشتنی بۆ كردەكانی خۆی هێندە سەرەتایی و چاوچنۆكانەیە دوای دۆخەكە دەچێتەوە هەمان ئاستی جاران بەبێ‌ ئەوەی وانەیەك وەربگرێت. ستایشكردنی بۆ دەسەڵاتەكانیش، ستایشكردنێكە لە نەستێكی لاوازەوە دێتە ئاراوە، هەموو شتێك شایەنی ستایش بێت، دەسەڵاتدارەكان شایەنی نین. وانە وەرنەگرتن و سەرلەنوێ‌ دانەڕشتنەوەی پرسیارەكان ئەوەمان پێدەڵێت: لەناو هەموو ماڵێكدا چەندین _گەلگامێش_ بەشوێن نەمریدا دەگەڕێن و دەیانەوێت لەم ژیانەدا بمێننەوە بۆ ئەوەی پاشان دەستبكەنەوە بە كارە بەدەكانی خۆیان و، بەناوی باڵادەستی مرۆڤەوە ئارامی لە سروشت و ژینگە و زەوی تێكبدەنەوە. بەهەرحاڵ... پەتاكە پشویەكی باشبوو بۆ سیستەمی سەرمایەداری و دەسەڵاتی مرۆڤ، تا مرۆڤ تێبگات غرورەكەی پوچ بوو.

نەبەز گۆران

سەرچاوە

_(1)_ عەلی حەرب، وەهمەكانی دەستە بژێر، وەرگێرانی هەڵكەوت عەبدوڵا، لا22

_(2)_ راپۆرتێك لە ماڵپەری بی بی سی.

_(3)_ هەمان سەرچاوی پێشوو

_(4)_ وتەیەكی سۆرێن كیركگۆردی فەیلەسوفە.