ئەمە مانای رەتكردنەوەی توندوتیژییە

‌فەرحان جەوهەر

 ئەمە مانای گۆڕانێكی مەزنە لە هزرو بیركردنەوەی كۆی كۆمەڵگای ئێمە كە توندوتیژی رەتدەكاتەوە و چیتر بەڕەوای نازانێ و گەیشتۆتە ئەو بڕوایەی كە توندوتیژی هەر توندوتیژی بەرهەم دێنێتەوە و هیچ چارەسەریشی پێ نییە، ئەم بڕوایە خەریكە ئەمڕۆ دەبێتە بڕوایەكی سەرتاسەری جیهانی و لە ئەنجامی گلۆبالیزیشنەوە پەیدابووە دوای نەمانی شەڕی ساردوو هەڵوەشانەوەی بلۆكی رۆژهەڵات بەسەركردایەتی سۆڤیەتی جاران كە سەرچاوەكەی لە ئایدۆلۆژیای ماركسییەوە هەڵدەقوڵاو زۆربەی جیهانی گرتبووە بە تایبەتی رۆژهەڵات و ئاسیای ناوەڕاست و ئەمریكای لاتینی، ئەم ئایدۆلۆژیایە وەك چۆن بڕوای ئاینی توندڕەو لە ئێستا و رابردووشدا خوێنێكی زۆری مرۆڤایەتیان رشتووە بەهەمان شێوە ئەو بڕوا ئایدۆلۆژیە ماركسییەش خوێنێكی زۆری مرۆڤایەتی بەناحەق رشتووە.

 چۆن لە ناو هەموو ئاینەكاندا هەمیشە گروپێكی توندڕەو پەیدا دەبن و خۆیان بەخاوەنی دەزانن و پەنا دەبەنە بەر توندوتیژی، ماركسییەتیش گڕوپێكی توندڕەوەی ناو بزووتنەوەی چەپایەتی جیهانییە و بەناحەق بۆ ماوەی ساڵانێكی زۆر خۆی كردبووە خاوەنی ئەو بزووتنەوەیە و لەكەداری كردبوو، بەهەمان شێوە لە مێژووی ئیسلامیشدا خەواریج و قاعیدە و داعش ، لە مێژووی مەسیحیشدا  گروپی توندڕەوی وەك هەیكەلی فڕسان و جەیشی رەب و برقی شەرقی كردەی زۆر قیزەوەنەیان ئەنجامداەوە و ناوبانگی ئاینەكەیان لەكەدار كردبوو.

رۆژئاوا بەهۆی بزووتنەوەی رۆشەنگەریەوە كۆمەڵگای خۆی لە هەردوو توندوتیژی ئاینی و ماركسی رزگاركردووە و بەرەو قۆناغی ریفۆرم و ناتووندوتیژی هەنگاوی نا و توانی لە زۆربەی بوارەكاندا سەركەوێ، بەڵام رۆژهەڵات و ناوچەكانی تر نەیانتوانی نەخۆیان رۆشەنگەری بەرپا بكەن و نە سوودیش لە رۆشەنگەری ئەوروپا وەرگرن، بۆیە هەر لە ناو ئەم هەردوو زەلكاوەی توندوتیژیدا مانەوە.